Χαρτογράφηση των λιβαδιών της Ποσειδωνίας

Η χαρτογράφηση της έκτασης και της κατάστασης των θαλάσσιων λιβαδιών σε διάφορες περιοχές του Αιγαίου, υλοποιείται από το Ινστιτούτο Αρχιπέλαγος με στόχο να συμβάλει στην κάλυψη σημαντικών κενών γνώσης σχετικά με την ακριβή θέση και κατάσταση αυτών των σημαντικών οικοτόπων. Η σωστή χαρτογράφηση που αποτελεί προϋπόθεση για την εφαρμογή των απαραίτητων μέτρων διαχείρισης και προστασίας.

Η χαρτογράφηση διεξάγεται με το ερευνητικό σκάφος «Aegean Explorer» και τη συνδυαστική χρήση σύγχρονου επιστημονικού εξοπλισμού που περιλαμβάνει multibeam sonar για την τρισδιάστατη απεικόνιση των θαλάσσιων οικοσυστημάτων, scanner βιομάζας για την εκτίμηση της βιομάζας των ιχθυαποθεμάτων, ROV (τηλεχειριζόμενο υποβρύχιο όχημα), σύστημα ρομποτικής χαρτογραφικής κάμερας για βάθη έως 300 μέτρα, αυτόνομο σκάφος χαρτογράφησης οικοτόπων (που μπορεί να χαρτογραφεί αυτόνομα σε προκαθορισμένες πορείες για > 6 ώρες), ειδικά εξοπλισμένων καγιάκ για τη χαρτογράφηση οικοτόπων, υποβρύχια drone, καθώς και γερανό για δειγματοληψίες σε βαθιά νερά.

Στη συνέχεια, τα δεδομένα επεξεργάζονται με χρήση λογισμικού Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφόρησης (GIS) και συγκρίνονται με δορυφορικές εικόνες, προκειμένου να παραχθούν οι ακριβέστεροι χάρτες κατανομής. Αυτό θα συμβάλει στη εφαρμογή μέτρων προστασίας για τη διατήρηση αυτού του σημαντικού θαλάσσιου οικοτόπου, αλλά και ευαισθητοποίησης και ενημέρωση των κοινωνιών, αλλά και των αρχών αναφορικά με τη σημασία και τη νομική υποχρέωση της Ελλάδας να προστατεύσει αυτόν τον σημαντικό φυσικό πόρο.

Μελέτες “Μπλε άνθρακα” (Blue Carbon) στα θαλάσσια λιβάδια

Τα λιβάδια Ποσειδωνίας θεωρούνται σημαντικό παράκτιο οικοσύστημα που συμβάλλει στην αποθήκευση του λεγόμενου «μπλε άνθρακα». Αυτά τα παράκτια οικοσυστήματα αποθηκεύουν μεγάλες ποσότητες άνθρακα μέσα στα ίδια τα φυτά και το υποκείμενο στρώμα ιζήματος. Στην πραγματικότητα, τα θαλάσσια λιβάδια σε ορισμένες περιπτώσεις μπορούν να είναι 35 φορές πιο αποτελεσματικά στη δέσμευση άνθρακα από ότι τα τροπικά δάση και, επομένως, η κατανόηση της ικανότητας των λιβαδιών Ποσειδωνίας να αποθηκεύουν άνθρακα είναι κρίσιμη για να κατανοήσουμε τις υπηρεσίες που προσφέρουν αυτά τα σημαντικά οικοσυστήματα ως πιθανή λύση για τον μετριασμό της παγκόσμιας κλιματικής αλλαγής. Το Ινστιτούτο Αρχιπέλαγος σε συνεργασία με επιστήμονες του Πανεπιστημίου του Essex, Βρετανίας, υλοποιεί έρευνα για την ποσοτικοποίηση της αποθήκευσης άνθρακα για διάφορα είδη θαλάσσιων λιβαδιών στο Αιγαίο.

Αυτή η έρευνα χρησιμοποιώντας σύγχρονα υποβρύχια καταγραφικά συστήματα, στοχεύει στη μέτρηση της παραγωγής οξυγόνου σε σχέση με την κατανάλωση, ως δείκτη για το δυναμικό αποθήκευσης άνθρακα από διαφορετικά είδη θαλάσσιων λιβαδιών, διαδικασία που ονομάζεται "παραγωγικότητα". Αξιολογώντας την παραγωγικότητα ιδίως των λιβαδιών Posidonia oceanica στο Αιγαίο, μπορούμε να ποσοτικοποιήσουμε το βαθμό στον οποίο τα λιβάδια Ποσειδωνίας στην Ελλάδα συμβάλλουν σε αυτή πολύτιμη αυτή υπηρεσία του οικοσυστήματος.

Επαναφύτευση λιβαδιών Ποσειδωνίας

Το Ινστιτούτο έχει αναπτύξει πρακτικές επαναφύτευσης των θαλάσσιων λιβαδιών Ποσειδωνίας, σε συνεργασία με εξειδικευμένα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια. Μετά από 3 χρόνια πειραματικής εφαρμογής διαφορετικών μεθόδων για την επαναφύτευση των λιβαδιών της Posidonia oceanica, οι δράσεις επαναφύτευσης που διεξάγονται σήμερα από το Ινστιτούτο Αρχιπέλαγος αποσκοπούν στο να βοηθήσουν αυτά τα λιβάδια να ανακάμψουν από ανθρωπογενείς καταστροφές (π.χ. από αγκυροβόλια) ή άλλες περιβαλλοντικές καταστροφές, με πρακτικές που είναι φιλικές προς το περιβάλλον αλλά και χαμηλού κόστους. Πλέον, είμαστε σε θέση να επαναφυτεύσουμε ολοένα και μεγαλύτερες εκτάσεις λιβαδιών Ποσειδωνίας στις ελληνικές θάλασσες, συμβάλλοντας στη μείωση του αποτυπώματος άνθρακα και στη βελτίωση της υγείας των θαλάσσιων οικοσυστημάτων.

Κατά τη διάρκεια των χειμερινών μηνών, μέρος των θαλάσσιων λιβαδιών μπορεί να ξεριζωθεί έπειτα από τον έντονο κυματισμό, ενώ κατά τη διάρκεια της τουριστικής περιόδου εκτεταμένες ζημιές προκαλούνται από την ανεξέλεγκτη αγκυροβόληση πάνω στα λιβάδια. Τα βιώσιμα τμήματα του φυτού συλλέγονται και διατηρούνται μέχρις ότου μπορούν να φυτευτούν με τη χρήση φυσικών βιοδιασπώμενων υλικών. Απαιτείται περίοδος προσαρμογής τουλάχιστον 7 ημερών για να περιοριστεί η καταπόνηση των βλαστών, ενώ έπειτα ξεκινάει η διαδικασία επαναφύτευσης. Οι περιοχές όπου έχει ολοκληρωθεί η επαναφύτευση παρακολουθούνται περιοδικά προκειμένου να προσδιοριστεί η επιτυχής ανάπτυξη των φυτών. ή η παρουσία ειδών πανίδας με τα λιβάδια Ποσειδωνίας.
Τα πρωτόκολλα που αναπτύσσουμε βασίζονται μεταξύ άλλων στην αρχή της μικρότερης δυνατής παρέμβασης στα φυσικά θαλάσσια οικοσυστήματα. Κατά τη διάρκεια της επαναφύτευσης δεν χρησιμοποιείται πλαστικό ή κάποιο άλλο υλικό που θα μπορούσε να συνεισφέρει στη θαλάσσια ρύπανση. Επίσης στόχος μας, επίσης, δεν είναι να αποψιλώσουμε ήδη υπάρχοντα λιβάδια Ποσειδωνίας ανακυκλώνοντας το πρόβλημα και αδυνατίζοντας τα υγιή λιβάδια. Γι’ αυτό στα πρωτόκολλα που αναπτύξαμε χρησιμοποιούμε υλικά που μας προσφέρει η ίδια η φύση. Τα «μοσχεύματα» που χρησιμοποιούμε είναι βιώσιμα τμήματα του φυτού που ξεβράζονται στις ακτές όταν αποκολλώνται από το λιβάδι κατά τη διάρκεια καταιγίδων. Προσπαθούμε, επίσης, να αντιστρέψουμε τη ζημιά που έχει ήδη προκληθεί από την αγκυροβόληση των σκαφών, χρησιμοποιώντας τα τμήματα των φυτών Ποσειδωνίας που έχουν αποκοπεί από άγκυρες–χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ενθαρρύνουμε τη συνέχιση μιας πρακτικής που προκαλεί συχνά ανεπανόρθωτη ζημία στα λιβάδια της Ποσειδωνίας.

Αξιολόγηση της υγείας των θαλάσσιων λιβαδιών

Τα λιβάδια της P. oceanica λειτουργούν ως σύνθετοι οικότοποι που λειτουργούν ως καταφύγια, περιοχές αναπαραγωγής και τροφής για μεγάλο εκατοντάδες είδη πανίδας. Η κατάσταση της υγείας ενός θαλάσσιου λιβαδιού μπορεί να αξιολογηθεί εξετάζοντας διάφορες παραμέτρους, όπως τον αριθμό των βλαστών, το μήκος των λεπίδων, την κάλυψη των φύλλων, το ποσοστό κάλυψης, αλλά και τους πληθυσμούς ψαριών και ασπόνδυλων γύρω από το λιβάδι, τα επίπεδα ανθρωπογενούς επιβάρυνσης στην περιοχή, κ.α..

Για πολλά χρόνια και σε διάφορες περιοχές του ανατολικού Αιγαίου, οι ερευνητές του Ινστιτούτου Αρχιπέλαγος καταγράφουν την υγεία των θαλάσσιων λιβαδιών Ποσειδωνίας με βάση το πρωτόκολλο Seagrass Watch, ενώ επίσης αξιολογούν την κάλυψη των επιφύτων συγκρίνοντας αυτές τις παραμέτρους σε διάφορα είδη θαλάσσιων λιβαδιών. Η κατανόηση της οικολογικής κατάστασης των λιβαδιών της P. oceanica θα βοηθήσει το Ινστιτούτο Αρχιπέλαγος να δημιουργήσει μια στρατηγική διατήρησης και να αποτρέψει την υποβάθμιση αυτού του ιδιαίτερα ζωτικής σημασίας οικοσυστήματος.

Κατανομή του eDNA της πανίδας που σχετίζεται με την Posidonia oceanica

Το περιβαλλοντικό DNA (eDNA) αποτελεί ένα ολοένα και πιο δημοφιλές εργαλείο για την αξιολόγηση της συνολικής βιοποικιλότητας καθώς και για την παρακολούθηση ορισμένων ειδών στα υδάτινα οικοσυστήματα. Χρησιμοποιεί ίχνη DNA (π.χ. από κύτταρα του δέρματος, βλέννα ή άλλα εκκρίματα) που έχουν απομείνει στο θαλασσινό νερό για να επιβεβαιώσουν την παρουσία των θαλάσσιων ειδών σε ορισμένες τοποθεσίες, εξοικονομώντας έτσι προσπάθεια καταμέτρησης και αποτρέποντας την πιθανή εσφαλμένη ταυτοποίηση ειδών που μοιάζουν μεταξύ τους. Δεδομένου ότι εκατοντάδες είδη μπορούν να ζήσουν προστατευμένα μέσα στα λιβάδια της P. oceanica, συχνά η οπτική αξιολόγηση δεν επαρκεί ως μέθοδος παρακολούθησης των ειδών. Ως εκ τούτου, το eDNA θα μπορούσε να αποτελέσει το μέλλον της παρακολούθησης τέτοιων κρυπτικών ειδών.Το Ινστιτούτο Αρχιπέλαγος σε συνεργασία με το University of the West of England (UWE) εργάζεται για την ανάπτυξη αυτού του εργαλείου, το οποίο αρχικά επικεντρώθηκε στην P. nobilis πριν την μεγάλη έξαρση της θνησιμότητας του είδους. Ωστόσο, με το eDNA να είναι μια νέα και καινοτόμος μεθοδολογία, εξακολουθεί να είναι ελάχιστα γνωστός ο τρόπος με τον οποίο οι περιβαλλοντικοί παράγοντες επηρεάζουν τη διασπορά του eDNA, συνεπώς ένας σημαντικός στόχος αυτής της έρευνας είναι να βελτιώσει την κατανόηση αυτής της αλληλεπίδρασης.

Ρύπανση μικροπλαστικών στα λιβάδια της P. oceanica

Η ρύπανση από πλαστικα και μικροπλαστικά αποτελεί ένα παγκόσμιο πρόβλημα που πλήττει σχεδόν κάθε θαλάσσιο οικοσύστημα. Καθώς τα λιβάδια της Ποσειδωνίας μειώνουν τη ροή του νερού, προκαλούν την απόρριψη ιζήματος από τη στήλη νερού σε υψηλότερο ρυθμό από τις περιοχές όπου δεν υπάρχει θαλάσσια βλάστηση. Εκτός από την αυξημένη καθίζηση, υπάρχει λιγότερη κίνηση νερού εντός του λιβαδιού της Ποσειδωνίας, επομένως το ίζημα είναι λιγότερο πιθανό να διαταραχθεί και πάλι αφού εγκατασταθεί. Χρησιμοποιώντας αυτή τη γνώση, υποθέτουμε ότι με αυξημένους ρυθμούς καθίζησης υπάρχει μια αύξηση στην απόθεση μικροπλαστικών και θραυσμάτων πλαστικού μέσα σε αυτούς τους θόλους, ενδεχομένως καθιστώντας τους ως ένα σημαντικό αποδέκτη της πλαστικής ρύπανσης . Το Ινστιτούτο Αρχιπέλαγος, Το Ινστιτούτο Αρχιπέλαγος σε συνεργασία με το University of the West of England (UWE) και το Plymouth Marine Laboratory, συνεργάζονται για να διερευνήσουν αυτή τη θεωρία συλλέγοντας ιζήματα από τα λιβάδια της Ποσειδωνίας και εξάγοντας τα μικροπλαστικά για να εκτιμήσουν εάν υπάρχει αύξηση σε σύγκριση με την άμμο σε παρακείμενες περιοχές. Εάν η θεωρία μας αποδείξει ότι υπάρχουν περισσότερα μικροπλαστικά μέσα στα λιβάδια, θα επισημάνει ότι αποτελούν ένα σημαντικό αποδέκτη πλαστικής ρύπανσης, γεγονός που θα μπορούσε να έχει σοβαρές επιπτώσεις στα είδη που ζουν στα θαλάσσια λιβάδια.