Νησιωτική Πανίδα

Τα πτηνά υπάρχουν στην Ελλάδα εδώ και χιλιάδες και αποτελούν σημαντικό κομμάτι της ελληνικής πανίδας. Απολιθωμένα υπολείμματα πουλιών έχουν βρεθεί από την Μειόκαινο εποχή. Επίσης, έχουν ανασκαφθεί λείψανα της εξαφανισμένης στρουθοκαμήλου, Struthio Κaratheodoris, στη Σάμο. Αυτά τα λείψανα χρονολογούνται στην Χαμηλότερη Πλειόκαινο εποχή, περίπου πέντε εκατομμύρια χρόνια πριν.

Στις μέρες μας, στην Ελλάδα υπάρχει μια πλούσια ποικιλία ειδών πτηνών. Πάνω από 400 είδη πουλιών έχουν καταγραφεί σε όλη τη χώρα και 300 από αυτά βρίσκονται στο Αιγαίο Πέλαγος. Λιγότερα από τα μισά αυτών των πτηνών είναι μεταναστευτικά και περνούν ένα σύντομο χρονικό διάστημα στα νησιά, αλλά παραμένουν σημαντικά για το οικοσύστημα. Πολλά μικρά νησιά και νησίδες παρέχουν το τέλειο περιβάλλον αναπαραγωγής για τα πουλιά που κατοικούν στα νησιά αυτά αλλά είναι και ιδανικά μέρη ξεκούρασης για τα μεταναστευτικά πτηνά, λόγω του μικρού αριθμού των φυσικών θηρευτών. Μερικά πουλιά, όπως ο μαυροπετρίτης (Falco eleonorae), αναπαράγονται σχεδόν αποκλειστικά στις βραχονησίδες του Αιγαίου.

Τα πουλιά έχουν σημαντικό ρόλο στα νησιωτικά οικοσυστήματα, αλλά επίσης λειτουργούν ως καλή φυσική ένδειξη υγιούς περιβάλλοντος. Ωστόσο, πολλά από αυτά απειλούνται λόγω της απώλειας των ενδιαιτημάτων, της μείωση της τροφής και του κυνηγιού από τον άνθρωπο.

Πολλά σημαντικά είδη ορνιθοπανίδας που βρίσκονται στα νησιά του Αιγαίου αποτελούνται από υδρόβια και αρπακτικά πτηνά.

Είδη

Λευκοτσικνιάς

Ο λευκοτσικνιάς (Egretta garzetta) είναι ένα λεπτό πουλί που αλλάζει την εμφάνισή του κατά την περίοδο αναπαραγωγής, προκειμένου να προσελκύσει ένα ταίρι. Το τμήμα ανάμεσα στο μάτι και το ράμφος είναι κίτρινο – κοκκινωπό.

Μικρή Κουκουβάγια

Η Athene noctua είναι πιο πιθανό να τη δει κανείς το σούρουπο, όπου είναι εύκολα αναγνωρίσιμη. Έχει στρογγυλή σιλουέτα και κάθεται σε κλαδιά όπου ψάχνει για θήραμα. Το πέταγμα αυτού του πουλιού είναι χαρακτηριστικό. Τα θηράματα με τα οποία τρέφεται αποτελούνται από μια ποικιλία διαφορετικών ζώων, συμπεριλαμβανομένων των ασπόνδυλων, μικρών θηλαστικών, ερπετών και πτηνών.

Μαυροπετρίτης

Ο μαυροπετρίτης (Falco eleonorae) είναι ένα μεσαίου μεγέθους, με μακριά ουρά, οξύ - φτερωτό γεράκι , βρίσκεται στην περιοχή της Μεσογείου και της Δυτικής Αφρικής μερικές φορές κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής περιόδου. Το είδος έχει δύο χρωματικές μορφές. Η μία μορφή είναι εντελώς σκούρα, ενώ η άλλη έχει λευκό χρώμα και σκούρο μουστάκι. Τρέφονται κυρίως με έντομα, ωστόσο κατά την αναπαραγωγική περίοδο στρέφονται σε μικρά μεταναστευτικά πουλιά. Θεωρείται ότι περίπου το 80 % του παγκόσμιου πληθυσμού αυτών των πουλιών (56 αποικίες) αναπαράγονται στην Ελλάδα.

Καλαμοκανάς

Για το καλαμοκανά (Himantopus himantopus), οι διαφορές μεταξύ των δύο φύλων είναι μικρές, με το αρσενικό να είναι ελαφρώς μεγαλύτερο από το θηλυκό και έχει οριακά πιο γυαλιστερό πράσινο mantle. Αυτός ο ήχος μπορεί να ακουστεί σε υγροτόπους γλυκού και αλμυρού, όπου βρίσκεται το είδος αυτό.

Μαυροπελαργός

Ο μαυροπελαργός (Ciconia nigra) αναγνωρίζεται από το μαύρο κεφάλι, λαιμό και στήθος, στην πίσω πλευρά του έχει ένα μεταλλικό πράσινο ή βιολετί χρώμα. Αυτό το είδος προτιμά βαλτώδη δάση τεράστιων βιοτόπων, όπου μπορεί να χτίζει τις φωλιές του στα δέντρα.

Μαύρη Κίσσα

Η μαύρη κίσσα ή Garrulus glandarius samios είναι ένα υποείδος που συναντάται στα νησιά της Σάμου και της Ικαρίας. Η μαύρη κίσσα είναι διαφορικό είδος από την κίσσα, λόγω τoυ προεξέχοντος μαύρου στέμματος στην κορυφή του κεφαλιού. Οι μαύρες κίσσες προτιμούν ενδιαιτήματα όπως πυκνά δρύινα δάση, περιβόλια και ελαιώνες, αν και μπορούν να βρεθούν σε πευκώδη δάση.

Λαγγόνα

Η λαγγόνα (Phalacrocorax pygmeus) είναι ως επί το πλείστον ένα περιπλανώμενο είδος πάνω από τα νησιά του Αιγαίου. Αυτό το είδος κορμοράνου βρίσκεται συνήθως γύρω από το γλυκό νερό που περιβάλλεται από πυκνά δάση ή καλαμιώνες, όπου χτίζει τις φωλιές του. Το είδος διαχωρίζεται από τα άλλα είδη κορμοράνων λόγω του μικρότερου μεγέθους και λόγω του μαύρου του φτερώματος που έχει γυαλιστερό σκούρο πράσινο χρώμα.

Μεγάλο Φλαμίνγκο

Τα μεγάλα φλαμίνγκο (Phalacrocorax pygmeus) κατά τη διάρκεια του χειμώνα βρίσκονται στα νησιά του Αιγαίου, συμπεριλαμβανομένης της Σάμου, της Λέσβου και της Κως. Είναι γνωστό ότι φώλιαζαν σε αυτές τις περιοχές και κατά το παρελθόν. Αυτά τα πουλιά βρίσκονται στις αλυκές. Έχουν λευκό / ροζ φτέρωμα, μακριά ροζ πόδια και μαύρα φτερά κατά την πτήση.

Απειλές

Kαταστροφή των οικοτόπων

Οι τουριστικές και οι γεωργικές εξελίξεις καταστρέφουν όλο και περισσότερο τις περιοχές που φωλιάζουν και τρέφονται πολλά είδη πτηνών. Η αποστράγγιση τεράστιων εκτάσεων των υγροτόπων για γεωργικές και αρδευτικές χρήσεις αποτελεί ένα μεγάλο πρόβλημα στην ηπειρωτική Ελλάδα. Για παράδειγμα, εκτιμάται ότι η Μακεδονία πριν το 1930 είχε 157.200 εκτάρια υγροτόπων, αλλά το 73,2 % από αυτούς έχουν εξαφανιστεί, λόγω της αποστράγγισης. Αυτοί οι υγρότοποι αποτελούν σημαντικό μέρος ξεκούρασης για τα αποδημητικά πτηνά, καθώς χωρίς αυτούς δεν μπορούν να επιβιώσουν για το ταξίδι τους στην Ευρώπη και στην Αφρική.

Για παράδειγμα, στην Ικαρία περισσότερα από τα αρχαία δάση βελανιδιών με την πάροδο των ετών έχουν καθαριστεί και αντικατασταθεί με πεύκα. Αυτά τα δάση δεν είναι κατάλληλοι βιότοποι για πολλά είδη πτηνών, όπως η μικρή κουκουβάγια, που προτιμά να χτίζει τη φωλιά της σε παλιές βελανιδιές. Επίσης, η γη, η οποία έχει καθαριστεί ή έχει χαμηλή βλάστηση είναι ευάλωτη στη φωτιά. Οι πυρκαγιές μπορούν να καταστρέψουν πληθυσμούς πτηνών που περνούν μεγάλο τμήμα της ζωής τους σε περιοχές με χαμηλή βλάστηση.

Παρασιτοκτόνα

Τα φυτοφάρμακα και τα ζιζανιοκτόνα χρησιμοποιούνται ευρέως σε όλη την Ελλάδα. Οι ψεκασμοί με φυτοφάρμακα πραγματοποιούνται προκειμένου να απομακρυνθούν τα παράσιτα, όπως ο δάκος της ελιάς (Dacus oleae), έντομα, μικρόβια και βακτήρια, από τις καλλιέργειες.

Η χρήση αυτών των τοξικών χημικών ενώσεων μπορεί να είναι επιζήμια για διάφορα είδη πτηνών για πολλούς λόγους. Τα φυτοφάρμακα και τα ζιζανιοκτόνα περιέχουν ουσίες που μπορεί να προκαλέσουν ενδοκρινικές διαταραχές, οι οποίες επηρεάζουν την αναπαραγωγή και τις ορμόνες των ζώων. Αυτό μπορεί να περιορίσει την ικανότητα των επόμενων γενεών για αναπαραγωγή ή σε ακραίες περιπτώσεις, μπορεί να σκοτώσει τα ίδια τα πτηνά. Τα φυτοφάρμακα μπορούν να στερήσουν από τα πουλιά την τροφή τους ή να καταπιούν κάτι που έχει ψεκαστεί με φυτοφάρμακα. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε συσσώρευση επιβλαβών ουσιών, όπως ο υδράργυρος, DDE (οι κατανεμημένες μορφές του DDT) και PCB, στα εσωτερικά όργανα των πουλιών, προκαλώντας αρνητικές συνέπειες.

Παράνομο κυνήγι

Το παράνομο κυνήγι μεταναστευτικών και μη πουλιών είναι ένα μεγάλο πρόβλημα στο Ιόνιο και το Αιγαίο Πέλαγος. Συχνά οι κυνηγοί δεν γνωρίζουν ή αγνοούν το γεγονός ότι ορισμένα είδη είναι προστατευόμενα και ζωτικής σημασίας για συγκεκριμένα οικοσυστήματα. Από δεδομένα που έχουν συλλεχθεί από την Ελληνική Περίθαλψη Άγριων Ζώων, μια ΜΚΟ αφοσιωμένη στην θεραπεία και αποκατάσταση των άγριων ζώων, αναφέρει ότι περίπου το 60-70% των πουλιών που θεραπεύουν τραυματίστηκαν ή σκοτώθηκαν από τους κυνηγούς.

Δράσεις

Ορισμένες περιοχές στην Ελλάδα έχουν οριστεί ως εθνικά πάρκα, π.χ. το Ραμσάρ έχει χαρακτηριστεί ως υγρότοπος και ΙΒΑ (Σημαντικές Περιοχές για τα Πτηνά).

Οι ερευνητές που εργάζονται στο Αρχιπελάγος διεξάγουν αξιολόγηση της βιοποικιλότητας και της αφθονίας των πληθυσμών των πτηνών. Αυτό περιλαμβάνει καθημερινές επισκέψεις για την αποσαφήνιση των δραστηριοτήτων τους (όπως διαβίωση κατά τους χειμερινούς μήνες, αναπαραγωγή κλπ) όλων των ειδών που βρίσκονται στα νησιά και νησίδες του ανατολικού Αιγαίου. Αυτές οι μελέτες των δημογραφικών στοιχείων των πτηνών έχει οδηγήσει σε εκτενή κατάλογο των ειδών που βρίσκονται στα νησιά. Όλες οι πληροφορίες που συλλέγονται θα μας επιτρέψουν να δημιουργήσουμε έναν οδηγό για τα πιο κοινά είδη πουλιών, καθώς και τα σπάνια και σημαντικά είδη του Αιγαίου. Από τα δεδομένα που έχουν συλλεχθεί, μπορούν να παρακολουθηθούν οι διακυμάνσεις στους πληθυσμούς των πτηνών.

Ο Μεσογειακός Χαμαιλέοντας αποτελεί ένα ξεχωριστό ζώο με μεγάλο ερευνητικό ενδιαφέρον, το οποίο στις περισσότερες περιοχές του κόσμου όπου απαντάται, αναγνωρίζεται από όλους ως ένα εμβληματικό είδος. Στο νησί της Σάμου συνεχίζει να επιβιώνει ένας από τους τελευταίους πληθυσμούς του μεσογειακού χαμαιλέοντα στην Ελλάδα. Στο παρελθόν είχαν εντοπιστεί μεσογειακοί χαμαιλέοντες στην Χίο και στην Κρήτη. Δυστυχώς πλέον δεν υπάρχουν επιβεβαιωμένες αναφορές για την ύπαρξή τους στα νησιά αυτά. Είναι είδος προστατευόμενο σύμφωνα με την ελληνική και την ευρωπαϊκή νομοθεσία, καθώς και με διεθνείς συμβάσεις.

Στην Eλλάδα υπάρχει και ένα άλλο είδος χαμαιλέοντα, ο Αφρικάνικος Χαμαιλέοντας που συναντάται μόνο στην Πύλο της Πελοποννήσου. Ο Αφρικανικός Χαμαιλέοντας φαίνεται να εισήχθη στην Ελλάδα μέσω της Αιγύπτου χιλιάδες χρόνια πριν.

Οι χαμελαίοντες συμβάλλουν σε μεγάλο βαθμό στην την ισορροπία των χερσαίων οικοσυστημάτων του νησιού, καθώς αποτελούν σημαντικό ρυθμιστή εντόμων με τα οποία και τρέφεται. Εκτός από την ικανότητά τους να αλλάζουν χρώμα, τα μάτια τους μπορούν να κινηθούν ανεξάρτητα μεταξύ τους, που τους επιτρέπει να επικεντρωθούν σε 2 διαφορετικά οπτικά πεδία. Όταν βρίσκει ένα θήραμα, ο χαμαιλέοντας στρέφεται σε διόφθαλμη όραση, ώστε να στοχεύσει καλύτερα το έντομο. Οι χαμαιλέοντες χρησιμοποιούν τη γλώσσα τους, ως κυρίαρχη μέθοδο για να πιάνουν τα θηραματα τους. Καθώς είναι δενδρόβια ερπετά που περνούν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους κρυμμένα σε κλαδιά υψηλών θάμνων ή δένδρων. Παρόλα αυτά κατά την αναπαραγωγική περίοδο, εγκαταλείπουν τα δέντρα για να αναζητήσουν σύντροφο και στη συνέχεια για να γεννήσουν τα αυγά τους. Όπως όλες οι σαύρες που συναντάμε στην Ελλάδα ΔΕΝ διαθέτουν δηλητήριο και είναι εντελώς ακίνδυνοι για τον άνθρωπο.

Είναι πολύ σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε ότι τα νησιά του Αιγαίου Πελάγους αποτελούν εδώ και πολλούς αιώνες απομονωμένους βιότοπους, γεγονός που κάνει την νησιώτικη βιοποικιλότητα ιδιαίτερα ευάλωτη. Για το λόγο αυτό, μία μεγάλη πυρκαγιά ή η αλόγιστη χρήση φυτοφαρμάκων μπορεί να αποβεί μοιραία για αυτό τον σημαντικό, τον τελευταίο πληθυσμό μεσογειακού χαμαιλέοντα στην Ελλάδα.

Οι Ερευνητές Χερσαίας Πανίδας του Ινστιτούτου Αρχιπέλαγος, συνεχίζουν για ένατη χρονιά τη μελέτη του πληθυσμού του μεσογειακού χαμαιλέοντα στη Σάμο. Έχοντας συναίσθηση της σπανιότητας του είδους και της ευθύνης που το γεγονός αυτό δημιουργεί, από το 2009 το Ινστιτούτο Αρχιπέλαγος, ξεκίνησε επιτόπια έρευνα και δράσεις προστασίας με στόχο να συμβάλλει ουσιαστικά στην "άμυνα" αυτού του σπάνιου πλέον είδους. Για το σκοπό αυτό εργάζονται συστηματικά όχι μόνο για τη συλλογή δεδομένων, αλλά και για την ενημέρωση του κοινού, με στόχο την ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας για τη σημαντικότητα και τη σπανιότητα του είδους.

Τι να κάνετε εάν συναντήσετε ένα χαμαιλέοντα:

Είναι πιθανό να παρατηρήσουμε χαμαιλέοντες να διασχίζουν το δρόμο. Εάν δεν θέτει σε κίνδυνο εμάς, πεζούς ή τα υπόλοιπα οχήματα, μπορούμε να σταματήσουμε και να τοποθετήσουμε τον χαμαιλέοντα μακριά από τον δρόμο στο πλησιέστερο κατάλληλο σημείο (κατά προτίμηση με υψηλή βλάστηση και δέντρα). Για τη μεταφορά του είναι προτιμότερο να τον τοποθετήσετε σε κάποια εφημερίδα ή άλλη επιφάνεια και να αποφύγετε επαφή με γυμνά χέρια.
Εάν απειλείται από σκύλο ή γάτα, τοποθετήστε τον σε ένα κλαδί του κοντινότερου θάμνου ή δέντρου, μακριά από τα ζώα.
Αν τον εντοπίσετε κάπου παγιδευμένο, μετατοπίστε τον σε κάποιο κλαδί όσο πιο κοντά στο σημείο που τον εντοπίσατε.
Εάν εντοπίσετε έναν τραυματισμένο χαμαιλέοντα ή παρατηρήσετε κάποιον να κατέχει παράνομα ή να πουλάει άγριους χαμαιλέοντες επικοινωνήστε άμεσα με το Ινστιτούτο Αρχιπέλαγος στο τηλέφωνο 2273061191 (και για έκτακτα περιστατικά στο 6974744949) και με τα κατά τόπους δασαρχεία και την θηροφυλακή.

Σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση, μην αγγίξετε τον χαμαιλέοντα! Σε καμία περίπτωση μην πάρετε το ζώο μαζί σας στο σπίτι, οι χαμαιλέοντες προστατεύονται αυστηρά από την ελληνική και διεθνή νομοθεσία.

Μάθετε περισσότερα για τον Μεσογειακό Χαμαιλέοντα της Σάμου από το παρακάτω βίντεο: https://www.youtube.com/watch?v=mEz9Yh8WurA&list=PLfVt4Xa_FBRonIZKAC5My0yICvqNnxfE5&index=2&t=22s

Στα νησιά του Αιγαίου υπάρχουν πολλά είδη ερπετών (ερπετά και αμφίβια), όπως οι εξαιρετικά δηλητηριώδεις οχιές καθώς και ο σπάνιος μεσογειακός χαμαιλέοντας. Αυτά τα χαρισματικά είδη απειλούνται με εξαφάνιση από τις αλλαγές που έχουν γίνει στη χρήση γης (καλλιέργειες), στις γεωργικές πρακτικές, στην αλλαγή του κλίματος και στις παράνομες εξαγωγές. Τα τελευταία χρόνια το Αρχιπέλαγος έχει αναλάβει πρωτοβουλίες για τη διατήρηση των ερπετών της Σάμου.

Ερπετά και αμφίβια είναι εξώθερμα , που σημαίνει πως η εσωτερική θερμοκρασία τους εξαρτάται από τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος. Η συμπεριφορά τους, επομένως, εξαρτάται από τη θερμοκρασία.

Λόγω της προσαρμοστικής φυσιολογίας τους τα ερπετά έχουν πολύ χαμηλή ενεργειακή ανάγκη. Επιβιώνουν για μεγάλο χρονικό διάστημα με πολύ λίγη τροφή, ωστόσο, η ύπαρξη τους όμως στηρίζεται στην ύπαρξη πολύ σταθερών οικοσυστημάτων, καθώς δεν είναι σε θέση να ξεφύγουν από τις αλλαγές χρήσης γης, όπως κάνουν τα θερμόαιμα ζώα, τα οποία μεταναστεύουν σε μεγαλύτερα υψόμετρα.

Η ευαισθησία που έχουν στις διακυμάνσεις της θερμοκρασίας και των χημικών ενώσεων, λόγω της διαπερατότητας του δέρματος τους, κάνει την ερπετοπανίδα ιδιαίτερα καλό δείκτη των κλιματικών αλλαγών και της τοξικότητας του νερού. Ως εκ τούτου, η μελέτη τους είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς αποκαλύπτονται άμεσα και νωρίς τυχόν αλλαγές στην ευημερία (υγεία) των οικοσυστημάτων. Το Αρχιπέλαγος διεξάγει διάφορες μελέτες για την παρακολούθηση των ερπετών και των αμφιβίων πληθυσμών του Αιγαίου, επίσης συνεργάζεται με τους κατοίκους των νησιών ώστε να πραγματοποιηθούν ενέργειες για την προστασία τους.

Είδη

Anatolian rock lizard

Αυτή η μικρή σαύρα κατοικεί σε βράχους και ξηρές περιοχές και είναι ενδημικό είδος της Ικαρίας. Το είδος αυτό τρέφεται με έντομα και το μέγεθος του είναι περίπου 20-25 cm.

Ottoman viper

Montivipera xanthina, Είναι το μόνο είδος οχιάς που απαντάται στα νησιά και το πιο δηλητηριώδες φίδι στην Ευρώπη. Πρόκειται για ένα εξαιρετικά πολυμορφικό είδος, επομένως, η αναγνώριση μπορεί να είναι δύσκολη. Συνήθως τα θηράματα του είναι μικρές σαύρες και θηλαστικά.

Caspian whipsnake

Dolichophis caspius, είναι το μεγαλύτερο φίδι που απαντάται στα νησιά, το μέγεθος του φτάνει έως και δύο μέτρα σε μήκος. Πρόκειται για ένα φίδι με παχύ σώμα και μικρό κεφάλι.

Turkish sand boa

Eryx jaculus turcicus είναι ένας από τους πιο κοινούς βόες της άμμου. Το είδος αυτό έχει μήκος μεταξύ 40 και 60 εκατοστών. Συναντάται σε άγονες αμμώδεις περιοχές, κυρίως γύρω από την ακτή και τρέφεται με μικρές σαύρες και θηλαστικά.

Starred agama

Laudakia stellio έχουν τη δυνατότητα να αλλάζουν γρήγορα χρώμα από σκούρο καφέ έως ανοιχτό καφέ και γκρι. Συνήθως ζουν μόνα τους (είναι μοναχικά), αλλά αν σε μια περιοχή υπάρχουν πολλά από αυτό το είδος συχνά σχηματίζουν ζεύγη. Τα αρσενικά θέτουν τα εδαφικά τους όρια και κατά την περίοδο αναπαραγωγής υπερασπίζονται τα εδαφικά τους όρια με επιθετικό τρόπο. Αυτό το είδος συνήθως τρέφεται με μυρμήγκια και κάθε χυμώδη βλάστηση.

European glass lizard

Ophisaurus apodus πρόκειται για είναι ένα είδος σαύρας χωρίς άκρα, που μοιάζει με φίδι. Ωστόσο σε αντίθεση με τα φίδια έχει οπές σε κάθε πλευρά του κεφαλιού, που λειτουργούν ως αυτιά, με αυτό τον τρόπο διακρίνονται εύκολα από τα φίδια. Το είδος αυτό φτάνει μέχρι 1,4 μέτρα σε μήκος, το μισό από το οποίο είναι η ουρά του.

Spur thighed tortoise

Αναφέρεται στην Κόκκινη Λίστα του 2009 και προστατεύεται σύμφωνα με το παράρτημα ΙΙ ΠΟΛΕΙΣ IV.

Mediterranean or common chameleon

Οι χαμαιλέοντες είναι από τα πιο αναγνωρίσιμα μέλη της οικογένειας των σαυρών, και αυτό δεν είναι μόνο λόγω της ικανότητάς τους να αλλάζουν χρώμα. Τα μάτια τους μπορούν να κινηθούν ανεξάρτητα μεταξύ τους, που τους επιτρέπει να επικεντρωθούν σε 2 διαφορετικά οπτικά πεδία. Όταν βρίσκεται ένα θήραμα, ο χαμαιλέοντας στρέφεται σε διόφθαλμη όραση, ώστε να στοχεύσει καλύτερα το έντομο. Οι χαμαιλέοντες χρησιμοποιούν τη γλώσσα τους, ως κυρίαρχη μέθοδο για την αλίευση θηραμάτων.

European common toad

Bufo Bufo είναι διαδεδομένο σε όλη την Ευρώπη. Είναι γνωστό για τις τοξίνες που εκκρίνει για να αποτρέψει τα περισσότερα αρπακτικά ζώα. Ωστόσο, λίγα ζώα, συμπεριλαμβανομένων των φιδιών Grass και των σκατζόχοιρων, τρέφονται με αυτά τα βατράχια παρά τις τοξίνες.

Απειλές

Πολλά ερπετά και τα αμφίβια που βρέθηκαν στο νησί προστατεύονται δυνάμει του παραρτήματος ΙΙ της CITES, καθώς και από το Παράρτημα IV της Οδηγίας για τους Ευρωπαϊκής οικοτόπους και στο Παράρτημα ΙΙ της Σύμβασης της Βέρνης. Ωστόσο, έχει υπάρξει εφαρμογή των νόμων αυτών στο νησί. Οι κύριες απειλές είναι:

Οδική θνησιμότητα

Πολλά ερπετά και αμφίβια σκοτώνονται κάθε χρόνο στους δρόμους της Σάμου. Καθώς διανύουν τους δρόμους για να βρουν νέα εδάφη, λεία ή το ταίρι τους, αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο του θανάτου, ιδιαίτερα ερπετά όπως οι χαμαιλέοντες που κινούνται πολύ αργά. Πολλοί οδηγοί αυτοκινήτων που δεν τα βλέπουν άμεσα ή δεν έχουν τον απαιτούμενο χρόνο για να φρενάρουν χωρίς να προκαλέσουν ατύχημα, τα σκοτώνουν.

Συμβατικές Γεωργικές Πρακτικές

Σε όλη την Ελλάδα χρησιμοποιούνται φυτοφάρμακα για την ανάπτυξη των καλλιεργειών και δυστυχώς η εκτεταμένη χρήση φυτοφαρμάκων και ζιζανιοκτόνων είναι μια κοινή πρακτική. Στις συμβατικές γεωργικές πρακτικές χρησιμοποιούνται τοξικά χημικά φυτοφάρμακα για την απομάκρυνση της απειλής των παρασίτων, όπως τα έντομα, μύκητες και βακτήρια, από την κατανάλωση και την καταστροφή των καλλιεργειών. Οι καλλιέργειες ψεκάζονται με ζιζανιοκτόνα , ώστε να καταστραφούν σκόπιμα χόρτα, ώστε οι αγρότες να μη κόβουν τα χόρτα καταστρέφοντας τόσο τα ενδιαιτήματα και τις πηγές τροφής των ειδών αυτών. Η προσθήκη αυτών των τοξικών χημικών ενώσεων μπορεί να είναι επιζήμια για ερπετά και αμφίβια για διάφορους λόγους. Σε ζιζανιοκτόνα έχουν βρεθεί ενώσεις όπως (ΡΤΑ) που μπορεί να σκοτώσει υψηλά ποσοστά των ενηλίκων και των προνυμφών των αμφιβίων, όπως έχει μελετηθεί σε εργαστηριακές δοκιμές μπορεί να προκαλέσει προβλήματα κατά την ανάπτυξη και παραμόρφωση. Αυτές οι χημικές ουσίες θέτουν σε κίνδυνο επίσης βασικά είδη αρπακτικών.

Λαθρεμπόριο για χρήση ως κατοικίδια ζώα

Το ανεξέλεγκτο εμπόριο κατοικίδιων ζώων θέτει σε κίνδυνο είδη, όπως το Mediterreanen Chameleon, το Starred Agama και το Balkan Terrapin. Ένα από τα είδη που επηρεάζονται είναι ο μεσογειακός χαμαιλέοντας. Το είδος αυτό προστατεύεται από το CITES (Σύμβαση για το Διεθνές Εμπόριο Απειλούμενων Ειδών) Παράρτημα ΙΙ, την ευρωπαϊκή οδηγία για την προστασία των οικοτόπων, το Ελληνικό Κόκκινο Βιβλίο των απειλούμενων Σπονδυλωτών. Ωστόσο, η επιβολή του λαθρεμπορίου είναι αναποτελεσματική. Οι πληθυσμοί των ειδών αυτών λαμβάνονται από τους οικοτόπους κάθε χρόνο να χρησιμοποιηθούν ως κατοικίδια ζώα. Οι κάτοικοι του νησιού πρέπει να ενθαρρύνονται ώστε να προχωρούν σε πρακτικές ενημέρωσης των αρχών όταν αντιλαμβάνονται τέτοια περιστατικά. Πολλοί ντόπιοι γνωρίζουν την ύπαρξη δραστηριοτήτων λαθροθηρίας αλλά δε γνωρίζουν ότι πρόκειται για προστατευόμενα είδη.

Χρήση της γης

Η αύξηση του τουρισμού σε όλο το Αιγαίο έχει οδηγήσει σε αλλαγές στη χρήση της γης και των υποδομών, οι υγρότοποι έχουν αποστραγγιστεί για αναπτυξιακούς σκοπούς, ο αριθμός των ξενοδοχείων και διαμερισμάτων έχει αυξηθεί, κυρίως στις περιοχές που βρίσκονται κοντά στη θάλασσα, όπου τα προηγούμενα χρόνια ήταν ιδανικοί βιότοποι για πολλά είδη ερπετών και αμφιβίων.

Δράσεις

Η έρευνα γύρω από τα ερπετά που διεξάγεται στο Αρχιπέλαγος επικεντρώνεται στα νησιά της Σάμου και της Ικαρίας, καθώς και στην περιοχή της βόρειας Δωδεκανήσου το οποίο είναι γνωστό για την υποστήριξη των πληθυσμών 4 αμφιβίων, 13 φιδιών, 10 σαυρών, 3 χελωνών και ενός είδους χελώνας του γλυκού νερού. Παρά το γεγονός ότι πολλά από τα είδη αυτά προστατεύονται, η προστασία τους υπάρχει μόνο σε θεωρητικό επίπεδο, με τους πληθυσμούς τους να εξακολουθούν να υποφέρουν από πολλές ανθρωπογενείς επιπτώσεις.

Η επιστημονική έρευνα είναι απαραίτητη για να κατανοήσουμε τις απειλές για αυτά τα είδη. Όμως για να μπορέσουμε να τα προστατεύσουμε είναι απαραίτητη η υποστήριξη των τοπικών κοινωνιών, διαφορετικά το μεγαλύτερο τμήμα του έργου θα είναι μάταιο. Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό να ευαισθητοποιηθούν οι τοπικές κοινότητες, ενθαρρύνοντάς τους να λάβουν υπόψη την αναγκαιότητα προστασίας των ειδών αυτών. Η εκστρατεία περιλαμβάνει τόσο την επιστημονική μελέτη αλλά και την ευαισθητοποίηση των κατοίκων των περιοχών.

Το πιλοτικό έργο, που περιλαμβάνει την έρευνα έκθεσης των ειδών και τη διανομή, την παρακολούθηση του πληθυσμού και των βιοτόπων, την εκπαίδευση και την ευαισθητοποίηση του κοινού, που εφαρμόζεται στα νησιά της Σάμου και της Ικαρίας, πρέπει να επεκταθεί σε όλο το Αιγαίο για να αντιμετωπιστούν οι απειλές που αντιμετωπίζει η πανίδας των ερπετών.

ΈΡΓΑ

Χρήση ζιζανιοκτόνων

Τα αμφίβια εμφανίζουν ιδιαίτερη ευαισθησία σε χημικές μεταβολές. Τα ζιζανιοκτόνα που χρησιμοποιούνται συχνά στις γεωργικές καλλιέργειες μπορούν να είναι επιβλαβή για πολλά είδη ερπετών και αμφιβίων. Το Αρχιπέλαγος έχει αναπτύξει πρόγραμμα παρακολούθησης, το οποίο ερευνά τις επιπτώσεις της χρήσης ζιζανιοκτόνων στους βατράχους, που βρίσκονται κοντά σε καλλιεργούμενες περιοχές της Σάμου.

Παρακολούθηση του μεσογειακού χαμαιλέοντα

Ο Μεσογειακός κοινός χαμαιλέοντας έχει τη μεγαλύτερη κατανομή όλων των ειδών χαμαιλέοντα. Ωστόσο, στην Ελλάδα είναι σήμερα ενδημικό είδος στο νησί της Σάμου, στο Ανατολικό Αιγαίο Πέλαγος. Οι πληθυσμοί υπήρχαν κάποτε σε πολλά μέρη της Ελλάδας . Κατά τη διάρκεια των τελευταίων είκοσι ετών έχει εξαφανιστεί αυτό το είδος από άλλα νησιά, όπως η Χίος και η Κρήτη. Επομένως, είναι σημαντικό να αυξηθεί η ευαισθητοποίηση για την προστασία αυτού του είδους στη Σάμο, πριν εξαφανιστεί αυτό το σπάνιο είδος στην Ελλάδα.

Σύμφωνα με ιστορικά στοιχεία που έχουν προκύψει από έρευνες βάσει ερωτηματολογίου που έχουν διεξαχθεί από το Αρχιπέλαγος, παρατηρήθηκε ότι ο πληθυσμός στη Σάμο έχει μειωθεί σημαντικά κατά τη διάρκεια των τελευταίων δύο δεκαετιών, γεγονός που οφείλεται σε πολυάριθμες απειλές. Επομένως, υπάρχει επιτακτική ανάγκη για άμεση εφαρμογή των μέτρων διαχείρισης.

Ένα βασικό μέρος του έργου για την έρευνα των ερπετών του Αρχιπελάγους επικεντρώνεται στο μεσογειακό κοινό χαμαιλέοντα, Chamaeleo, πραγματοποιείται με ένα συνδυασμό παρακολούθησης του πληθυσμού και της συνεργασίας με τις τοπικές κοινωνίες για την αύξηση της προστασίας. Το Αρχιπέλαγος έχει ως στόχο να δημιουργήσει ένα αποτελεσματικό και ρεαλιστικό σχέδιο δράσης για τη διατήρηση και την προστασία του είδους. Μόλις επιτευχθεί ο στόχος, το πρότυπο αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να διαμορφώσει σχέδια δράσης και για άλλα απειλούμενα είδη.

O πληθυσμός των νυχτερίδων στα νησιά της Σάμου και της Ικαρίας δεν είχε ερευνηθεί έως πρόσφατα. Ενώ από ανεπίσημα στοιχεία είναι σαφές ότι υπάρχουν πολλές φωλιές νυχτερίδων στα νησιά, πολύ λίγα είναι γνωστά για τη σύνθεση των ειδών, την αφθονία, τη χρήση των ενδιαιτημάτων, την οικολογία ή τις απειλές. Οι ανασκοπήσεις που έγιναν στα βιβλιογραφικά δεδομένα της Κρήτης και της ηπειρωτικής Ελλάδας μας οδήγησαν στο γεγονός ότι υπάρχουν 35 είδη τεσσάρων διαφορετικών οικογενειών σε όλο το Αιγαίο . Είναι πιθανό να υπάρχουν και άλλα είδη νυχτερίδων πολύ κοντά στην Τουρκία, τα οποία δεν έχουν καταγραφεί.

Βιολογία νυχτερίδων και η συμπεριφορά τους

Οι νυχτερίδες ανήκουν στην τάξη των χειρόπτερων, στην κυριολεξία σημαίνει φτερωτό χέρι. Πρόκειται για τα μόνα θηλαστικά που πετάνε. Είναι μοναδικά συγκριτικά με τα υπόλοιπα θηλαστικά, λόγω των ιδιαίτερων φυσικών χαρακτηριστικών και της συμπεριφοράς τους.

Οι νυχτερίδες ζουν στο λυκόφως, που σημαίνει ότι είναι πιο δραστήριες την αυγή και το σούρουπο, παρόλο που αναζητούν τροφή καθ 'όλη τη νύχτα, κυρίως στα μέσα του καλοκαιριού, όταν οι νύχτες έχουν μικρή διάρκεια. Οι νυχτερίδες μπορούν να κυνηγούν στο σκοτάδι, χρησιμοποιώντας ηχοεντοπισμό υψηλής συχνότητας για να περιηγηθούν και να εντοπίσουν τη λεία τους. Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού τα θηλυκά σχηματίζουν αποικίες μητρότητας στις οποίες γεννούν και φροντίζουν τα μικρά τους. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα οι νυχτερίδες οργανώνονται σε ομάδες και πηγαίνουν σε υπόγειες περιοχές ή σπηλιές όπου βρίσκονται σε κατάσταση νάρκης.

Την άνοιξη και το φθινόπωρο οι νυχτερίδες μπορεί να χρησιμοποιούν παροδικά φωλιές (χώρους που κουρνιάζουν). Το καλοκαίρι και το χειμώνα, ωστόσο, οι φωλιές χρησιμοποιούνται από πληθυσμούς που επιστρέφουν στον ίδιο χώρο χρόνο με το χρόνο. Μία φωλιά μπορεί να χρησιμοποιηθεί από χιλιάδες νυχτερίδες, που πιθανώς αντιπροσωπεύουν ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού του συγκεκριμένου είδους που βρίσκεται στο νησί. Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε την τοποθεσία των χώρων που κουρνιάζουν οι νυχτερίδες και να τις προστατεύουμε.

Γιατί να προστατεύσουμε τις νυχτερίδες ?

Οι νυχτερίδες δεν είναι απλά ένα ασυνήθιστο, μυστηριώδες είδος. Οι υπηρεσίες που παρέχονται για τα οικοσυστήματα από τις νυχτερίδες είναι σημαντικές. Η αναζήτηση της τροφής τους που αποτελείται από έντομα όπως οι σκνίπες, κουνούπια, σκώρους και σκαθάρια, αποτελεί φυσικό τρόπο εξάλειψης των επιβλαβών οργανισμών, κάτι πολύ σημαντικό, ιδιαίτερα σε αγροτικές κοινότητες . Δυστυχώς, όμως η στάση των τοπικών κοινωνιών απέναντι στις νυχτερίδες στο Αιγαίο σχετίζεται με μύθους και δεισιδαιμονίες. Στην καλύτερη περίπτωση, οι νυχτερίδες θεωρούνται ως μυστηριώδη πλάσματα για τα οποία είναι λίγα γνωστά, στη χειρότερη περίπτωση διώκονται ως παράσιτα ή ως σύμβολα του κακού. Οι αλλαγές στη χρήση της γης και των υποδομών, καθώς και η μεγάλη χρήση χημικών φυτοφαρμάκων είναι πιθανό να δράσουν ως απειλές για τις νυχτερίδες.

Μέρος του έργου του Αρχιπελάγους περιλαμβάνει εκπαιδευτικά προγράμματα για τις τοπικές κοινωνίες των νησιών και από την μέριμνα για την από κοινού προστασία των φυσικών οικοσυστημάτων.

Είδη

Μέσα από προκαταρκτική μορφολογική και ακουστική μελέτη έχουμε εντοπίσει τα ακόλουθα για τις νυχτερίδες που βρίσκονται στη Σάμο:

Οικογένεια: Rhinopomatidae (νυχτερίδες-πέταλο)

Υποοικογένεια: Rhinopomatidae

Γένος: Rhinolophus

Rhinolophus ferrum equinum – greater horseshoe bat
Rhinolophus hipposideros – lesser horseshoe bat

Family: Vespetilionidea (vesper or plain nosed bats)

Subfamily: Vespetilionidea

Genus: Pipistrellus

Pipistrellus nathusii – Nathusius’ pipistrelle
Pipistrellus kuhlii

Απειλές

Όλα τα ευρωπαϊκά είδη νυχτερίδας που αναφέρονται στο παράρτημα IV της οδηγίας των Ευρωπαϊκών οικοτόπων, σύμφωνα με τα οποία αποτελούν αδίκημα τα παρακάτω :

Να συλλάβει κάποιος σκόπιμα ή να τραυματίσει νυχτερίδες
Να ενοχλήσει σκόπιμα νυχτερίδες, συμπεριλαμβανομένων διαταραχών οι οποίες είναι πιθανό να βλάψουν την ικανότητά τους να επιβιώσουν, τη φυλή ή την αναπαραγωγή, ειδικά κατά τη διάρκεια φροντίδας των μικρών τους.
Να διαταράξει ένα τέτοιο ζώο με έναν τρόπο, ή υπό συνθήκες που ενδέχεται να επηρεάσουν σημαντικά την τοπική αφθονία των ειδών στα οποία ανήκουν
Να προκαλέσει βλάβη ή να καταστρέψει μια περιοχή αναπαραγωγής ή ένα χώρο ανάπαυσης (ξεκούρασης).

Στην πραγματικότητα, η έλλειψη της γνώσης και του νόμου σημαίνει ότι ουσιαστικά δεν υπάρχει προστασία για τις νυxτερίδες στα νησιά. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι σε σύγκριση με πολλούς άλλους τουριστικούς προορισμούς, η Σάμος παραμένει σχετικά ανεκμετάλευτη. Ο αγροτικός τρόπος ζωής εξακολουθεί να υφίσταται στο μεγαλύτερο τμήμα του νησιού και συνεπώς η πίεση που ασκείται στις νυχτερίδες λόγω της ανάπτυξης των οικοδομών και υποδομών που προκαλείται από την οικοδόμηση είναι μικρότερη από ό,τι σε πολλά άλλα μέρη της Ευρώπης. Τα προβλήματα που προκαλούνται από αστικοποίηση εις βάρος των νυχτερίδων πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά τις μελλοντικές εξελίξεις. Αυτά περιλαμβάνουν την απώλεια της τροφής τους, τις περιοχές που κουρνιάζον και της φωτορύπανσης.

Επισκευές και μετατροπές των υφιστάμενων κτιρίων

Οι νυχτερίδες συχνά κουρνιάζουν μέσα σε κτίρια, ιδιαίτερα κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, ιδίως ζεστές σοφίτες και κεραμοσκεπές μπορεί να γίνουν ιδανικές φωλιές μητρότητας. Οι νυχτερίδες προστατεύονται από το ευρωπαϊκό δίκαιο. Είναι αδίκημα να διαταραχθούν οι φωλιές τους, ακόμη και αν οι νυχτερίδες δεν είναι παρούσες. Ενώ πολλά κτίρια είναι ακατάλληλα για τις νυχτερίδες, πάντα υπάρχει μια πιθανότητα διαταραχής κατά τη διάρκεια μετατροπών και επισκευών στα υπάρχοντα ακίνητα.

Στα νεόδμητα κτίρια παρουσιάζονται άλλα προβλήματα, συμπεριλαμβανομένης της απώλειας σημαντικών περιοχών αναζήτησης τροφής, όπως οπωρώνες, λιβάδια και δάση, καθώς και η αυξημένη φωτορύπανση.

Φωτορύπανση

Οι νυχτερίδες συχνά μπορούν να ανεχθούν τα χαμηλά επίπεδα του τεχνητού φωτός καθώς συχνά αναζητούν τροφή γύρω από τις λάμπες που βρίσκονται στους δρόμους. Ωστόσο, αποφεύγουν τις περιοχές με υπερβολική φωτορύπανση. Η εισαγωγή μεγάλου αριθμού λαμπτήρων και πηγών φωτισμού θα μπορούσαν να προκαλέσουν σημαντική διαταραχή στην τοπική κατανομή και αφθονία των ειδών.

Απώλεια της σύνδεσης των ενδιαιτημάτων

Για πολλά είδη νυχτερίδων η σύνδεση των ενδιαιτημάτων αποτελεί επιτακτική ανάγκη. Μερικά είδη είναι τόσο ευαίσθητα που δεν περνάνε ακόμη και σε μικρές περιοχές. Ως εκ τούτου, οι αλλαγές στη χρήση της γης και των υποδομών, όπως δρόμοι που προκαλούν αναστάτωση που χρησιμοποιούνται συνήθως ως γραμμικά τοπία μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά έναν πληθυσμό. Είδη που επηρεάζονται περισσότερο από αυτές τις αλλαγές είναι αυτά που αναζητούν τροφή σε περιοχές με πυκνή βλάστηση, συμπεριλαμβανομένων των νυχτερίδων και το μεγαλύτερο είδος long-eared bats, το οποίο κυνηγά παθητικά, χρησιμοποιώντας τα εξαιρετικά ευαίσθητα αυτιά του για να εντοπίσουν τη λεία και χρησιμοποιούν τον ηχοεντοπισμό κυρίως για πλοήγηση. Εξαιρετικά δομημένα δεδομένα τοπίων παρέχουν υψηλής ποιότητας ενδιαιτήματα για τις νυχτερίδες.

Πρόσβαση στις σπηλιές για τους τουρίστες

Κάποιες σπηλιές στα νησιά έχουν πρόσβαση στο κοινό. Μερικές έχουν ακόμη και μικρά ξωκλήσια και να είναι εύκολα προσβάσιμες από μονοπάτια. Εκεί κουρνιάζουν νυχτερίδες, όπου ενοχλούνται από το θόρυβο και μετακινούνται σε μεγαλύτερα βάθη των σπήλαιων. Η περιστασιακή διαταραχή γενικά μπορεί να γίνει ανεκτή από νυχτερίδες, και οι φωλιές δεν εγκαταλείπονται. Ωστόσο, η συχνή διαταραχή μπορεί να απομακρύνει τις νυχτερίδες από τις φωλιές τους.

Οι νυχτερίδες όταν βρίσκονται σε χειμερία νάρκη απειλούνται πιο πολύ από τους θορύβους. Όταν οι νυχτερίδες "ξυπνήσουν" από τη χειμερία νάρκη αρχίζουν να χρησιμοποιούν τα αποθέματα λίπους τους. Σοβαρές ενοχλήσεις ,κατά τη διάρκεια του "ξυπνήματος" μπορούν να θέσουν σε σοβαρό κίνδυνο την επιβίωσή τους κατά τους χειμερινούς μήνες. Η επιθυμία των ανοικτών στο κοινό σπήλαιων είναι η μεγαλύτερη απειλή, γιατί οι συχνές επισκέψεις και ο τεχνητός φωτισμός θα οδηγήσουν σχεδόν σίγουρα τις νυχτερίδες στην εγκατάλειψη των φωλιών τους.

Φυτοφάρμακα

Στο νησί της Σάμου ένα μεγάλο μέρος της αγροτικής οικονομίας στηρίζεται στις καλλιέργειες. Το νησί αποτελείται από πολλά δάση, ελαιώνες, πορτοκαλιές, βοσκοτόπια και καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Το υψηλό επίπεδο χημικών ζιζανιοκτόνων και παρασιτοκτόνων όπως το ΡΤΑ χρησιμοποιούνται σε ορισμένες περιοχές για την προστασία των καλλιεργειών. Αυτές οι χημικές ουσίες θέτουν σε κίνδυνο τις νυχτερίδες άμεσα, καθώς μολύνονται τα έντομα από τα οποία τρέφονται οι νυχτερίδες, καθώς και έμμεσα με τη μείωση της τροφής τους.

Ανάπτυξη αιολικών πάρκων

Στο νησί της Σάμου υπάρχουν αιολικά παρκα, τα οποία βρίσκονται στα δυτικά του νησιού.

Η δυνητική απειλή των αιολικών πάρκων στους πληθυσμούς νυχτερίδων έχει τεκμηριωθεί, αν και η έρευνα στις πραγματικές επιπτώσεις αυτών των εξελίξεων είναι υποτυπώδης. Οι νυχτερίδες προσροφώνται από το κενό που δημιουργείται από τα περιστρεφόμενα πτερύγια και σκοτώνονται από την αλλαγή της πίεσης. Είναι σαφές ότι ορισμένα είδη βρίσκονται σε μεγαλύτερο κίνδυνο από την ύπαρξη των αιολικών πάρκων από ότι άλλα. Αυτά περιλαμβάνουν νυχτερίδες, όπως Noctule και Liesler, όπου έχουν ηχοεντοπισμό και εκείνων με ιδιαίτερα περίεργο χαρακτήρα, όπως η κοινή pipistrelle. Οι τουρμπίνες που έχουν τοποθετηθεί μακριά από τις πορείες πτήσης και από τις περιοχές αναζήτησης τροφής, καθώς και σε εκτεθειμένες περιοχές είναι λιγότερο πιθανό να επηρεάσουν σημαντικά την κατανομή και τους πληθυσμούς των νυχτερίδων.

Οι ανεμογεννήτριες στη Σάμο τοποθετούνται σε πολύ εκτεθειμένες περιοχές, μακριά από τη πυκνή βλάστηση. Δεν έχει πραγματοποιηθεί ακόμα σχετική έρευνα, αλλά υποθέτουμε ότι η απειλή για νυχτερίδες που προκαλούνται από αυτές τις ανεμογεννήτριες είναι ελάχιστη.

Δράσεις

Transect surveying

Το φθινόπωρο του 2011, το Αρχιπέλαγος ξεκίνησε προκαταρκτική έρευνα σχετικά με τους πληθυσμούς νυχτερίδων στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου. Αυτό περιελάμβανε μια σειρά από έρευνες transect σε συνδυασμό με την ανάλυση των αρχείων ήχου που συλλέχθησαν.

Transect surveying είναι μια κοινή μέθοδος για τη μέτρηση της αφθονίας και κατανομής των πληθυσμών των νυχτερίδων, η οποία μπορεί να είναι πολύ χρήσιμη για τον εντοπισμό των βασικών περιοχών αναζήτησης τροφής, αναπαραγωγής και μετακινήσεων. Μια διαδρομή σχεδιάζεται (συνήθως περίπου 3 χιλιομέτρων) και διανύεται κατά το σούρουπο. Ένας ανιχνευτής νυχτερίδων λαμβάνει τα σήματα ηχοεντοπισμού των διερχόμενων νυχτερίδων. Ο ερευνητής σημειώνει τις κατευθύνσεις της πτήσης και τη συμπεριφορά , καθώς και τον τόπο και το χρόνο που κινούνται οι νυχτερίδες. Οι ηχοεντοπισμοί καταγράφονται και αναλύονται στο επόμενο στάδιο της έρευνας. Οι Transect survey μπορούν να πραγματοποιηθούν είτε δυανύοντας μία περιοχή με τα πόδια είτε με τη χρήση οχήματος.

Επισκέψεις στα σπήλαια

Ο κύριος σκοπός των επισκέψεων στα σπήλαια είναι για εντοπισμό των ειδών που υπάρχουν στο νησί. Κατά τη διάρκεια των επισκέψεων οι νυχτερίδες ζυγίζονται, μετρώνται και σημειώνονται τα βασικά χαρακτηριστικά τους για τη μελετη αναγνώρισης που θα ακολουθήσει. Επίσης, συλλέγονται τα περιττώματα για ανάλυση DNA. Συνεργαζόμαστε με την τοπική ομάδα σπηλαιολόγων και ντόπιους που γνωρίζουν τα σπήλαια της περιοχής.

Η επόμενη μελέτη που έχει προγραμματιστεί, έχει στόχο να καταστεί ακριβέστερη η ταυτοποίηση των ειδών. Θα διεξαχθεί σχετική έρευνα για τις επιπτώσεις των αιολικών πάρκων για τους τοπικούς πληθυσμούς νυχτερίδων. Η έρευνα για τις νυχτερίδες προς το παρόν δεν πραγματοποιείται, ωστόσο ψάχνουμε τη σχετική άδεια και τον εξοπλισμό που απαιτούνται για το έργο αυτό.

Τα χρυσά τσακάλια ή κοινά τσακάλια είναι μεσαίου μεγέθους σαρκοφάγα, με λεπτό σώμα ζώα με μακριά πόδια και θαμνώδης ουρά. Το τρίχωμα τους είναι, όπως υποδηλώνει το όνομα, συνήθως χρυσό ή κίτρινο, αλλά μπορεί να ποικίλλει από ανοικτό ξανθό σε καστανόξανθο.

Λόγω της ανοχής τους στους ξηρούς οικότοπους και τη παμφάγα διατροφή τους (καταναλώνουν περίπου ίσες αναλογίες χορτοφαγικού φαγητού και κρέατος) τα χρυσά τσακάλια είναι ευρέως διαδεδομένα θηλαστικά, τα οποία μπορούν να βρεθoύν παντού από τη βόρεια και ανατολική Αφρική μέχρι και την Νοτιοανατολική Ευρώπη και τη Νότια Ασία. Είναι το βορειότερο και το πιο διαδεδομένο από όλα τα είδη τσακαλιών.Τα χρυσά τσακάλια κυρίως τρέφονται με τρωκτικά, λαγούς, μικροπούλια και αυγά, ερπετά, βατράχια, έντομα και φρούτα, αλλά είναι ευκαιριακά ζώα και μερικές φορές εισέρχονται σε ανθρώπινους οικισμούς και τρέφονται με τα σκουπίδια.

Τα χρυσά τσακάλια ζουν σε ζεύγη και είναι αυστηρά μονογαμικά. Στις περισσότερες οικογένειες τσακαλιών, εκτός από τους γονείς και τους απογόνους τους, υπάρχουν ένα ή δύο ενήλικες που ονομάζονται “βοηθοί”. Βοηθοί είναι νέα τσακάλια που παραμένουν με μια οικογένεια για σχεδόν ένα χρόνο μετά την σεξουαλική ενηλικίωσή τους, αλλά δεν αναπαράγονται, αντιθέτως ασχολούνται με την προστασία των κουταβιών.

Τα χρυσά τσακάλια που ζουν κοντά σε κατοικημένες περιοχές είναι αυστηρά νυκτόβια αλλά σε άλλες περιοχές μπορεί να είναι ενεργά και κατά την διάρκεια της ημέρας. Δεδομένου ότι είναι ένα εξαιρετικά “ομιλιτικό” είδος, μπορεί κανείς να τα ακούσει κατά την διάρκεια της νύχτας να γρυλίζουν, γαυγίζουν ή να αλυχτούν, συχνά επικοινωνόντας το ένα με το άλλο.

Παρά το ονομά τους τα χρυσά τσακάλια είναι γενετικά πιο κοντά με τους γκρίζους λύκους και τα κογιότ από τα υπόλοιπα είδη τσακαλιών. Συμπεριφέρονται με τρόπο παρόμοιο με τα σκυλιά, αλλά εάν εξημερωθούν θα παραμείνουν ντροπαλά γύρω από άγνωστους ανθρώπους και δεν θα επιτρέψουν να τους χαδιέψουν.

Τα χρυσά τσακάλια θεωρούνται επικίνδυνα, αλλά στην πραγματικότητα είναι αρκετά ντροπαλά και άκακα. Σπάνια επιτίθονται σε μεγάλα ζώα και ποτέ σε ανθρώπους. Ο λόγος για τους περισσότερους ανθρώπους να κυνηγήσουν τα τσακάλια, εκτός από τοφόβο, είναι η γούνα τους. Ένας άλλος σημαντικός λόγος για τον οποίο στους ανθρώπους δεν αρέσουν συνήθως τα ζώα αυτά, είναι επειδή βλάπτουν τις καλλιέργειες όπως το καλαμπόκι, το ζαχαροκάλαμο και το καρπούζι και μερικές φορές εάν πεινάνε μπορεί να επιτεθούν σε πρόβατα.

Τα τσακάλια παίζουν εξαιρετικά σημαντικό ρόλο ως "καθαριστές” καθώς τρώνε σκουπίδια και ψόφια ζώα και βοηθούν να κρατηθούν οι περιοχές κοντά σε πόλεις και χωριά καθαρές και απαλλαγμένες από επιβλαβείς οργανισμούς. Τρώνε επίσης τα τρωκτικά και τα κουνέλια, διατηρώντας τον αριθμό τους χαμηλό, γεγονός που βοηθά τους αγρότες.

Μέχρι το 1990 τα τσακάλια είχαν επισημανθεί ως επιβλαβεί στην Ελλάδα (μεταξύ 1974 και 1981, πάνω από 7.000 ζώα σκόπιμα σκοτώθηκαν), τα χρυσά τσακάλια είναι το σπανιότερο από τα τρία άγρια σαρκοφάγα (τα τσακάλια, οι λύκοι και οι κόκκινες αλεπούδες). Τα τσακάλια εξαφανίστηκαν από την κεντρική και δυτική Ελλάδα και τώρα περιορίζονται σε ασυνεχείς, απομονωμένες συστάδες πληθυσμού στην Πελοπόννησο, τη Φωκίδα, τη Σάμο, τη Χαλκιδική και τη βορειοανατολική Ελλάδα.

Χαρακτηριστικά

Τα τσακάλια είναι μέλητης οικογένειας Canidae και μπορούν να διασταυρωθούν με σκύλους και λύκους.
Ο αρχαίος αιγυπτιακός θεότης ταρίχευσης, Anubis, απεικονίστηκε ως ένας άνθρωπος με κεφάλι τσακαλιού, ή ως ένα τσακάλι φορώντας κορδέλες και κρατώντας ένα μαστίγιο.
Στον Ινδουισμό, το χρυσό τσακάλι απεικονίζεται ως το γνωστό πολλών θεοτήτων, το συνηθέστερο από τα οποία είναι ο Chamunda, ο αδυνατισμένος, θεατής αποτέφρωσης των νεκρών. Μια άλλη θεότητα που σχετίζεται με τα τσακάλια είναι η Κάλι, η οποία κατοικεί στον χώρο αποτέφρωσης και περιβάλλεται από εκατομμύρια τσακάλια.
Η γλώσσα των τσακαλιών είναι παρόμοια με αυτή των σκύλων, με επτά διαφορετικούς ήχους που έχουν καταγραφεί στο παρελθόν.

Η δουλειά μας

Το αρχιπέλαγος αναλαμβάνει διάφορα έργα που σχετίζονται με τα χρυσά τσακάλια, χρησιμοποιώντας διάφορες τεχνικές και προσεγγίσεις. Για την παρακολούθηση του τοπικού πληθυσμού χρησιμοποιόντας υπέρυθρες κάμερες (camera traps). Για να προσελκύσουμε τα ζώα χρησιμοποιούμε δολώματα με κρέας. Η προσέγγιση αυτή έχει διάφορους στόχους, όπως η ατομική αναγνώριση, η διερεύνηση της χρήσης της όσφρησης, η προτίμηση των τροφίμων και γενική παρατήρηση αυτού του ντροπαλού είδους. Για κάθε έναν από αυτούς τους στόχους, η κάμερα και το δόλωμα πρέπει να τοποθετείται με διαφορετικούς τρόπους. Για παράδειγμα, η προτίμηση των τροφών ή η μελέτη διατροφής απαιτεί δολώματα κρεάτων που θα τεθούν σε ολο ένα πιο δύσβατες περιοχές, για να διερευνήσουμε πόσο μακριά θα πάει το τσακάλι ενώ θα υπάρχει σαν ευκολότερη επιλογή φρούτων ή λαχανικών. Η κάμερα πρέπει να τοποθετηθεί κατά τρόπο που να επιτρέπει στο όλο σκηνικό να βιντεοσκοπηθεί, οπότε η ιδανική θέση είναι ελαφρώς απομακρυσμένη από το δόλωμα.

Έρευνες στο παρελθόν περιλάμβαναν ακουστικές έρευνες δύο φορές την εβδομάδα. Μια ηχογράφηση τσακαλιών που αλυχτούν μεταδίδεται από ένα πλεονεκτικά υψηλό σημείο σε 360 μοίρες για περίπου 15 δευτερόλεπτα. Στη συνέχεια αναμένουμε για 3 λεπτά και ελπίζουμε για μια απάντηση. Εάν τα τσακάλια δεν ανταποκρίνονται η διαδικασία επαναλαμβάνεται δύο φορές ακόμη.

Προηγούμενες εργασίες περιλαμβάνουν ακουστικές έρευνες σε δύο φορές την εβδομάδα. Σε μια προηγουμένη καταγραφή τσακαλιού, το ουρλιαχτό του μεταδόθηκε από ένα υψηλό πλεονεκτικό σημείο σε μια κατεύθυνση 360 μοιρών για μια περίοδο περίπου 15 δευτερόλεπτων. Στη συνέχεια υπάρχει μια περίοδος αναμονής 3 λεπτά, στην οποία ελπίζαμε για μια απάντηση . Εάν τα τσακάλι δεν ανταποκρίνονται, η διαδικασία επαναλαμβάνεται δύο φορές ακόμη. Αν μια απάντηση ακούγεται πρέπει να σημειωθούν διάφορα πράγματα. Όπως η κατεύθυνση της φωνής, το χρονικό διάστημα που μεσολάβησε από το τέλος της μετάδοσης και τον αριθμό των τσακαλιών που απάντησαν.Οι απαντήσεις ηχογραφούνται επίσης και αναλύονται αργότερα.

Νυφίτσα (Mustela nivalis)

Αν και παρατηρείται σπάνια από τους ντόπιους, η νυφίτσα κατοικεί σε μια ποικιλία οικοτόπων, που περιλαμβάνουν καλλιεργημένες γεωργικές εκτάσεις, δάση, δενδροστοιχίες και θαμνότοπους. Η νυφίτσα προτιμά να φτιάχνει τη φωλιά της σε σχισμές ανάμεσα σε ρίζες δέντρων ή να εγκαθίσταται σε εγκαταλελειμμένες φωλιές στο χώμα. Για να μειώσει τον κίνδυνο θήρευσης, έχει την τάση να αποφεύγει τους ανοιχτούς χώρους, προτιμώντας περιοχές με μεγάλη πυκνότητα βλάστησης. Η νυφίτσα έχει επιμήκη σωληνοειδή κορμό με κοντά άκρα και σφηνοειδές πεπλατυσμένο κεφάλι. Χάρη στο λεπτό σώμα της, μπορεί εύκολα να μπαίνει σε λαγούμια και να κυνηγά τα θηράματά της. Το τρίχωμα στη ράχη της νυφίτσας είναι καφέ και τραχύ με λευκά τμήματα στην κάτω επιφάνεια.

Κουνάβι (Martes foina)

Το κουνάβι είναι επίσης γηγενές είδος της Σάμου. Συγχέεται εύκολα με τη νυφίτσα, καθώς έχει παρόμοιο σχήμα και μέγεθος σώματος. Το είδος αυτό είναι διαδεδομένο στην Ευρώπη και την Ασία, αλλά λόγω του μεγέθους και της συμπεριφοράς του είναι εξαιρετικά δύσκολο να το δει κανείς στο φυσικό περιβάλλον. Προτιμά να ζει σε δασικές περιοχές, αλλά μπορεί να κολυμπήσει και η διατροφή του είναι ευκαιριακή. Ένα πλήρως ανεπτυγμένο αρσενικό κουνάβι μπορεί να φτάσει τα 91 εκατοστά σε μήκος από το ρύγχος μέχρι την ουρά και τα 2 κιλά περίπου. Το κουνάβι έχει τραχύ σκούρο γκρι τρίχωμα με λευκό εσωτερικό στρώμα.

Αγριόχοιρος (Sus scrofa L.)

Ένα από τα μεγαλύτερα θηλαστικά που ζουν στη Σάμο είναι ο αγριόχοιρος. Πιστεύεται ότι έγινε εισαγωγή του είδους από κυνηγούς σχετικά πρόσφατα. Αυτό μπορεί να είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση του πληθυσμού των τσακαλιών τη δεκαετία του '70, επειδή οι κυνηγοί τραυμάτιζαν ή σκότωναν τσακάλια κατά λάθος. Ένας πλήρως ανεπτυγμένος αγριόχοιρος μπορεί να φτάσει το 1,1 μέτρο σε ύψος και τα 90 κιλά. Το τρίχωμά του είναι τραχύ, παρόμοιο με του τσακαλιού αλλά πολύ πιο σκούρο.