Μία μικρή θαλάσσια χελώνα καρέτα βρέθηκε να πλέει νεκρή στο ανατολικό Αιγαίο τις ημέρες των Χριστουγέννων, αποτελώντας ένα από τα δεκάδες αντίστοιχα περιστατικά που κατέγραψε και αντιμετώπισε κατά το 2017 το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος». Η χελώνα αυτή ζούσε έχοντας στο στομάχι της 84 κομμάτια πλαστικού (ένα μπαλόνι, κομμάτια από πλαστικές σακούλες και πολυεστερικές συσκευασίες, ένα θραύσμα από παιχνίδι και πολλά άλλα) και τελικά πέθανε από πρόσκρουση με ταχύπλοο σκάφος. Λίγες ημέρες πριν, μία Πράσινη Θαλάσσια Χελώνα βρέθηκε επίσης νεκρή στην ακτή έπειτα από την κατάποση ενός παραγαδιού. Αυτά δεν είναι μεμονωμένα περιστατικά, αλλά μια χαρακτηριστική εικόνα της κατάστασης που έχουμε από κοινού προκαλέσει στις θάλασσές μας.
Η έρευνα του Ινστιτούτου Αρχιπέλαγος στον τομέα της πλαστικής ρύπανσης των θαλασσών μας, ξεκίνησε το 2009 σε εργαστήρια που εδρεύουν στη Σάμο, με στόχο να εκτιμηθεί το μέγεθος του προβλήματος που έχουμε προξενήσει από την αλόγιστη χρήση και ακατάλληλη απόρριψη πλαστικών σε κάθε γωνιά της Ελλάδας. Η έρευνα αυτή γίνεται σε συνεργασία με εξειδικευμένα πανεπιστήμια του εξωτερικού όπως τα Πανεπιστήμια Essex και West England, Bristol της Βρετανίας, καθώς και με τον Ελβετικό οργανισμό Ocean Care.
Τα αποτελέσματα της έρευνας που έχουν παρουσιαστεί σε διεθνή συνέδρια και επιστημονικά περιοδικά είναι τουλάχιστον ανησυχητικά. Ενδεικτικά:
– Σε περισσότερα από 500 δείγματα ψαριών που αναλύθηκαν, το 100% περιείχε μικροσκοπικές ίνες πλαστικού στο στομάχι τους, με τον αριθμό των μικροπλαστικών ινών να είναι υψηλότερος, στα είδη ψαριών που ανήκουν σε υψηλότερο τροφικό επίπεδο (π.χ. οι γόπες είχαν κατά μέσο όρο 15,4 ίνες ενώ οι σφύνερες είχαν 42,2 ίνες ανά ψάρι). Αντίστοιχα εντοπίστηκαν μικροπλαστικές ίνες και στο σύνολο των δειγμάτων από θαλάσσια ασπόνδυλα είδη (αχινοί, ολοθούρια, σφουγγάρια κα), αλλά και από τα επιφανειακά νερά.
– Έπειτα από την ανάλυση των μικροπλαστικών ινών που συσσωρεύτηκαν στο ίζημα από 110 παραλίες σε ολόκληρη την Ελλάδα, μόνο σε ένα δείγμα δεν περιέχονταν μικροπλαστικές ίνες, ενώ ιδιαίτερα ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι κάποιες ακτές ακατοίκητων νησίδων είχαν περιεκτικότητα από μικροπλαστικές ίνες, αντίστοιχη με αυτή των ακτών της Αττικής.
Το πλέον ανησυχητικό είναι ότι, όπως έχει αποδειχθεί από πρόσφατη έρευνα, τα πλαστικά που επιπλέουν στις θάλασσες ως απορρίμματα, θραύσματα ή ως μικροσκοπικές ίνες, λειτουργούν ως «σφουγγάρια», απορροφώντας τοξικές χημικές ουσίες που επίσης βρίσκονται στις θάλασσες μας. Έτσι πέραν από τα χημικά που περιέχονται από την κατασκευή τους, στις μικροπλαστικές ίνες ανιχνεύονται και άλλες τοξικές ουσίες, ακόμα και παράγωγα του DDT και των PCB, η χρήση των οποίων έχει απαγορευθεί εδώ και πολλές δεκαετίες.
Έως τώρα, για κάθε μορφή ρύπανσης που έπρεπε να αντιμετωπιστεί, είχαμε συνηθίσει να επικαλούμαστε συγκεκριμένους αίτιους – πχ συγκεκριμένες βιομηχανίες. Όμως αναφορικά με την πλαστική ρύπανση της ελληνικής φύσης και των θαλασσών μας, για πρώτη φορά οι αίτιοι είμαστε όλοι μας και η ευθύνη είναι συλλογική. Όλοι μας έχουμε συντελέσει σε μία μη αναστρέψιμη καταστροφή για τις θάλασσες μας και την τροφή μας, η οποία όχι μόνο προκαλεί σοβαρή βλάβη σε όλους μας, αλλά θα αποτελέσει και μία βαριά κληρονομιά για τις επόμενες γενιές.
Το Αιγαίο Πέλαγος, αλλά και η Μεσόγειος γενικότερα, ως μία θάλασσα που συνέβαλε επί χιλιετίες στην ανταλλαγή ιδεών, γνώσεων, πολιτισμού και αγαθών, έχει μετατραπεί τις τελευταίες δεκαετίες από όλους μας σε ένα πεδίο ανταλλαγής χιλιάδων τόνων σκουπιδιών ετησίως. Είναι γεγονός ότι συνηθίσαμε να ζούμε σε μία χώρα που παρουσιάζει την προσβλητική εικόνα μίας ατελείωτης χωματερής, όπου τα σκουπίδια διασπείρονται με τον άνεμο και τη βροχή προς κάθε κατεύθυνση, επηρεάζοντας όχι μόνο τις θάλασσες που είναι ο τελικός αποδέκτης, αλλά και για τον ίδιο τον πολιτισμό μας. Το μέτρο της χρέωσης της πλαστικής σακούλας που μόλις εφαρμόστηκε στην Ελλάδα, δεν λύνει το πρόβλημα, απλώς το ακουμπάει και μας ξεβολεύει λίγο από τις κακές μας καθημερινές συνήθειες.
Ας μην ξεχνάμε ότι με την εξαίρεση ελάχιστων δήμων όπου πραγματικά λειτουργεί η ανακύκλωση αποδίδοντας παράλληλα οικονομικά οφέλη, είμαστε η μόνη ευρωπαϊκή χώρα όπου χάνονται κάθε χρόνο τεράστια ποσά από τη μη ανάκτηση των αξιοποιήσιμων ανακυκλώσιμων υλών. Αξιοσημείωτο είναι ότι ένας από τους πιο αποτελεσματικούς μηχανισμούς ανακύκλωσης στην Ελλάδα, βασίζεται στους Ρομά και τους αλλοδαπούς που συγκεντρώνουν πιθανώς τον κύριο όγκο του ανακυκλώσιμου υλικού. Αυτοί από μόνοι τους έχουν φέρει τεράστιο αποτέλεσμα τόσο στην ενδοχώρα όσο και στα νησιά – ας φανταστούμε ποια θα ήταν η εικόνα εάν δεν υπήρχε η σιωπηλή και ουσιαστική συμβολή τους.
Συνεπώς, η λύση δεν είναι ούτε να βασιζόμαστε στις εξαιρέσεις, ούτε να περιμένουμε να εφαρμόσουμε και πάλι ετεροχρονισμένα τις επόμενες γραφειοκρατικές και ελάχιστα αποτελεσματικές πρωτοβουλίες της Ε.Ε. η οποία ξεκάθαρα στηρίζει την βιομηχανία πλαστικού και ενθαρρύνει την παραγωγή και κατανάλωσή των πλαστικών προϊόντων. Σαν πολιτεία αλλά και σαν πολίτες μίας χώρας που συμβάλλει τα μέγιστα στο παγκόσμιο πρόβλημα της πλαστικής ρύπανσης, οφείλουμε να λάβουμε δραστικά μέτρα, έτσι ώστε να παύσει τόσο η καταστροφή που προκαλούμε καθημερινά στα οικοσυστήματα και την τροφή μας, αλλά και να σταματήσουμε να παρουσιάζουμε αυτή την ντροπιαστική εικόνα της χώρας μας ως μία ατελείωτη χωματερή.
Θοδωρής Τσιμπίδης
Διευθυντής – Ινστιτούτο Θαλάσσιας Προστασίας Αρχιπέλαγος