Η άπληστη λαιμαργία μας καταστρέφει τον πλανήτη
Πάνω από 100 εκατομμύρια καρχαρίες και σελάχια αλιεύονται κάθε χρόνο στις θάλασσες του κόσμου. Η υπεραλίευση των καρχαριών καθοδηγείται από την ακόρεστη λαιμαργία των ανθρώπων για σούπα από πτερύγιο καρχαρία.
Υπολογίσθηκε ότι για κάθε πιάτο σούπας καρχαρία χρησιμοποιούνται 31,26 γραμμάρια πτερυγίου, σύμφωνα με στοιχεία που παραθέτει η WWF στην παρουσίαση του νέου της εργαλείου που ονόμασε «Sharkulator», «εργαλείο» που βοηθά τους εν δυνάμει καταναλωτές τής εν λόγω σούπας να καταλάβουν πόσοι καρχαρίες σώζονται αν αρνηθεί ο καθένας από αυτούς έστω και ένα πιάτο σούπας, έστω σε ένα και μόνο κοινωνικό γεγονός.
Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα που δίνεται. Το 2018, μόνο στο Χονγκ Κονγκ έγιναν 49.331 γάμοι. Αν κάθε γαμήλιο δείπνο είχε δεκαεπτά τραπέζια, αυτό σημαίνει ότι θα χρειάζονταν 204 πιάτα καρχαριόσουπας ανά δείπνο. «Αν σε κάθε γάμο αυτού του βεληνεκούς δεν σερβιριστεί σούπα καρχαρία, τότε σώζονται 24 καρχαρίες» δήλωσε η Senior Conservation Officer της WWF στο Χονγκ Κονγκ, Gloria Lai.
Θα μου πεις: «Και τι μας νοιάζει, βρε κοπελιά, πόσοι καρχαρίες σκοτώνονται; Αμα κάθε χρόνο ψαρεύονται 100 εκατομμύρια, βάλε πόσοι ακόμη ζουν στη θάλασσα!» Η απάντησή μου έχει τρία σκέλη.
Κατ’ αρχάς, βρίσκω τρομακτικό το νούμερο, που στο μυαλό μου –αλλά και στην πραγματικότητα– μεταφράζεται σε αφανισμό. Αν αναφερόμασταν σε ανθρώπους, δεν νομίζω ότι η λέξη «γενοκτονία» θα κάλυπτε το μέγεθος του απαρφανισμού των θαλασσών. Και μιλάμε για κατανάλωση του συγκεκριμένου εδέσματος, από κάποιες μόνο χώρες. Φανταστείτε τι θα γινόταν αν τρώγαμε όλοι οι κάτοικοι της γης ένα πιατάκι σούπα από πτερύγιο καρχαρία την εβδομάδα.
Το δεύτερο σκέλος της απάντησής στηρίζεται στα στοιχεία του Ινστιτούτου Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος».
«Οι καρχαρίες είναι είδη με μεγάλη οικολογική σημασία για τα θαλάσσια οικοσυστήματα. Ως κορυφαίοι θηρευτές στην τροφική αλυσίδα, διατηρούν τη βιοποικιλότητα και την αφθονία των ειδών. Η μείωση του πληθυσμού των καρχαριών έχει σύνθετες και απρόβλεπτες επιπτώσεις, συμπεριλαμβανομένης της μείωσης σημαντικών εμπορικών ειδών, δεδομένου ότι οι καρχαρίες κρατούν τους πληθυσμούς των άλλων ψαριών υπό έλεγχο. Το 2014 η εκούσια και ακούσια αλίευση καρχαριών ανήλθε σε 810.000 τόνους. Τα πιο κοινά είδη καρχαριών που αλιεύονται στη Μεσόγειο είναι: σκυλόψαρο (catshark), κεντρόνι (Gulper shark), γκρίζος καρχαρίας (Bluntnose Sixgill shark), γαλάζιος καρχαρίας (Blue shark), ίσσουρος καρχαρίας (Shortfin Mako shark) και αλεπόψαρο (Thresher shark)».
Από αυτό το σκέλος, κρατάμε ως σημαντική πληροφορία ότι «διατηρούν τη βιοποικιλότητα και την αφθονία των ειδών», οπότε αυτομάτως αντιλαμβανόμαστε ότι όπου ζουν οι καρχαρίες –ισχύει για κάθε ον στην αλυσίδα της ζωής– τότε εκεί υπάρχει τροφή για όλους.
Το τρίτο σκέλος της απάντησης αφορά την ηθική προσέγγιση της τροφής και την συνειδητοποίησή μας ως καταναλωτών. Τι κρύβει μέσα της η σουπίτσα από πτερύγιο καρχαρία; Το ανείπωτο. Οτι οι ψαράδες κόβουν τα πτερύγια των καρχαριών (finning) και κατόπιν τους πετούν ζωντανούς στην θάλασσα! Για να καταλάβουμε το τι συμβαίνει σε κάποιον άλλο έξω από εμάς, είναι καλό να «μπαίνουμε στα παπούτσια του», όπως προτρέπει και η σοφία του λαού. Αν το καλοσκεφτούμε, λοιπόν, η συμπεριφορά αυτή είναι σαν να ακρωτηριάζεις έναν άνθρωπο, να τον αφήνεις στο χώμα και να φεύγεις και να το θεωρείς μάλιστα φυσιολογική συμπεριφορά. Δεν έχει σημασία αν είναι για τα ζώα που μιλάμε. Είναι ζωή.
Η ίδια βαναυσότητα χαρακτηρίζει την εντατική κτηνοτροφία και κάθε εντατικής μορφής παραγωγή τροφής ή μη βιώσιμης παραγωγής (δεν είναι της παρούσης να αναφερθούμε και στους υπόλοιπους τομείς που λειτουργούν τοιουτοτρόπως).
Είναι ώρα να συνειδητοποιήσουμε ότι κάθε μας επιλογή έχει αντίκτυπο και κάθε μας επιλογή είναι πολιτική δράσης. Δηλώνει την στάση μας απέναντι στην ζωή. Δηλώνει τον σεβασμό μας απέναντι στην ζωή. Δεν γίνεται απλά να θέλουμε ένα πιάτο φαΐ μπροστά μας και να μη σκεφτόμαστε τη διαδρομή που έχει διανύσει η τροφή μας από την π.χ. κτηνοτροφική μονάδα στο πιάτο μας, να μην μας ενδιαφέρει ο τρόπος διαχείρισής του.
Η θέση «Ο,τι είναι νόμιμο δεν σημαίνει απαραίτητα ότι είναι και ηθικό», αφορά όλες μας τις συμπεριφορές. Μπορούμε να καταναλώνουμε ότι έχει παραχθεί με βιώσιμο και ηθικό τρόπο. Οι λέξεις «σεβασμός» και «έλεος» εκλείπουν από τον τρόπο που πραγματώνονται οι περισσότερες ανθρώπινες δραστηριότητες μέχρι τα τώρα και είναι προς το δικό μας όφελος να καταλάβουμε ότι οι επιλογές μιας ηθικής κατανάλωσης θα έχουν μόνο θετικό αντίκτυπο σε ολόκληρη την αλυσίδα.
Ευτυχώς υπάρχουν ευήκοα ώτα. Οσον αφορά την κατανάλωση σούπας από πτερύγιο καρχαρία –για να κλείσουμε τον κύκλο της πρωθύστερης πληροφόρησης–, το Χονγκ Κονγκ έχει καταφέρει να μειώσει την εισαγωγή πτερυγίων καρχαρία την τελευταία δεκαετία κατά 70%, σύμφωνα με στοιχεία του Census and Statistics Department, με πτώση των εισαγωγών έτος με έτος, που αγγίζει το 40%. Στους πέντε πρώτους μήνες μάλιστα του 2020, η πόλη εισήγαγε 538 τόνους πτερυγίων καρχαρία, αριθμός που εμφανίζει πτώση κατά 60% αντιπαραβαλλόμενο με τις εισαγωγές της αντίστοιχης περιόδου του προηγούμενου έτους.
Μήπως, αντί να σκοτώνουμε αλόγιστα, να αφήσουμε τη ζωή να αναγεννηθεί;
Αν με τις παραπάνω πληροφορίες συνδυάσουμε και τα αποτελέσματα έρευνας που υπολόγισε ότι περί τα 4,1 εκατομμύρια μικρά κητοειδή πιάστηκαν σε δίχτυα αλίευσης τόνου από το 1950 μέχρι το 2018 και ότι το 80% των δελφινιών που ζουν στον Ινδικό ωκεανό ενδέχεται να σκοτώθηκαν στα πλαίσια της αλιείας τόνου, σχηματίζουμε μια μικρή εικόνα της λεηλασίας που συμβαίνει στις θάλασσες της γης.
Εκατό χιλιάδες μικρά κητοειδή, κυρίως δελφίνια, εκτιμάται ότι έχασαν τη ζωή τους – παρεμπίπτον αλίευμα– σε δίχτυα αλιευτικών σκαφών τόνου κατά την περίοδο 2004-2006, σύμφωνα πάντα με την έρευνα που δημοσιεύτηκε στο Endangered Species Research της οποίας ηγήθηκε ο δρ Charles Anderson από τον Οργανισμό Manta Marine που εδρεύει στις Μαλδίβες.
Μάλιστα οι επιστήμονες θεωρούν ότι οι απώλειες πιθανώς να είναι κατά πολύ μεγαλύτερες από ό,τι κατάφερε να καταγράψει η έρευνα, αφού από τα νούμερα αυτά απουσιάζουν οι θάνατοι όσων κητοειδών δεν «έπιασαν» κατάστρωμα, παρότι πιάστηκαν στα απλάδια (δίχτυα) ή θάνατοι που συνέβησαν μετά την απόδραση των κητών από τα δίχτυα (αλλά οφείλονται σε τραυματισμό τους από την αιχμαλωσία τους), ή θανάτους που σχετίζονται με δίχτυα που βρίσκονται παραταγμένα (ghost nets) κατακόρυφα, κοντά στην επιφάνεια, στα μεσόνερα ή στον πυθμένα και στα οποία τα ψάρια παγιδεύονται, ή θανάτους που εμπλέκονται με πολλούς ακόμη τρόπους στην αλιεία τόνου.
Οι χώρες που παρουσιάζουν το μεγαλύτερο ποσοστό σε παρεμπίπτοντα αλιεύματα αφού έχουν και τα μεγαλύτερα ποσοστά αλιείας τόνου είναι το Ιράν, η Ινδονησία, Ινδία, Σρι Λάνκα, Πακιστάν, Ομάν, Υεμένη, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Τανζανία. Αυτές οι εννέα χώρες αθροίζουν περίπου το 96% της παρεμπίπτουσας (bycatch) αλιείας που συνεπάγεται η εντατική αλιεία τόνου στον Ινδικό Ωκεανό.
Σε αυτές τις πληροφορίες, όμως, σίγουρα έχουμε άγνωστες λέξεις, που είναι τα «παρεμπίπτοντα αλιεύματα». Τι σημαίνει ο όρος; «Παρεμπίπτουσα (bycatch), ονομάζεται η μη επιλεκτική αλιεία, που έχει ως αποτέλεσμα την αλίευση ειδών που δεν αποτελούν στόχο και καταλήγει σε απόρριψη. Τα παρεμπίπτοντα αλιεύματα μπορεί να είναι μη εμπορεύσιμα ψάρια ή και άλλα είδη όπως θαλάσσια θηλαστικά, χελώνες, καρχαρίες, θαλασσοπούλια κ.α.
Το φαινόμενο της παρεμπίπτουσας αλιείας είναι αποτέλεσμα των μη επιλεκτικών αλιευτικών μεθόδων και εργαλείων και τα ποσοστά απορρίψεων ποικίλλουν ανάλογα με τον τύπο αλιείας. Το φαινόμενο της παρεμπίπτουσας αλιείας και των απορρίψεων θεωρείται τόσο περιβαλλοντικά, όσο και ηθικά απαράδεκτο».
Διαβάζουμε λοιπόν απόρριψη αλιευμάτων και δεν έχουμε την εικόνα στα μάτια μας που θα βοηθήσει να οδηγηθούμε σε επιλογές αγοράς αλιευμάτων αειφόρου αλιείας –γενικότερα παραγωγής τροφής–, δεν έχουμε το οπτικό ερέθισμα της απίστευτης σκληρότητας, βαναυσότητας που κρύβεται πίσω από αυτές τις δυο λέξεις, που μπορούμε κάλλιστα να τις αντιπαραβάλλουμε με τον όρο «παράπλευρες απώλειες».
Ο καταναλωτής έχει τη δύναμη να αλλάξει την αγορά
«Ο,τι είναι νόμιμο δεν σημαίνει ότι είναι απαραίτητα και προϊόν αειφορικής αλιείας», μας εξηγεί η Αναστασία Μήλιου, διευθύντρια έρευνας του Ινστιτούτου Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος».
«Για πολλά είδη αλιευμάτων, ακόμα και το νόμιμο ελάχιστο επιτρεπόμενο αλιεύσιμο μέγεθος είναι πολύ μικρότερο από το μέγεθος πρώτης αναπαραγωγής. Ενα από τα πολλά ακραία παραδείγματα είναι το μαγιάτικο (Seriola dumerili), για το οποίο νόμιμο ελάχιστο επιτρεπόμενο αλιεύσιμο μέγεθος είναι τα 8 cm, ενώ το μέγεθος πρώτης αναπαραγωγής του είναι τα 109 cm.
Η μεγάλη διαφορά οφείλεται στο ότι το νόμιμο ελάχιστο επιτρεπόμενο αλιεύσιμο μέγεθος ορίστηκε από τον νομοθέτη του 1968 (με βασιλικό διάταγμα), ποτέ δεν εντάχθηκε σε κάποια νεότερη νομοθεσία, με αποτέλεσμα το μαγιάτικο ακόμα να περιλαμβάνεται σε μία γενική κατηγορία και να μπορεί να αλιεύεται σε μέγεθος των 8 εκατοστών.
»Οσον αφορά την τσιπούρα (Sparus aurata), η διαφορά δεν είναι αυτής της απόκλισης, αλλά το νόμιμο ελάχιστο επιτρεπόμενο αλιεύσιμο μέγεθος είναι τα 20 cm, ενώ το μέγεθος πρώτης αναπαραγωγής είναι τα 30 cm. Συνεπώς, είτε παράνομα είτε νόμιμα, είναι μεγάλος ο αριθμός των αλιευμάτων, από πολλά διαφορετικά είδη, που ψαρεύονται πολύ πριν καν αναπαραχθούν ώστε να εμπλουτίσουν το απόθεμά τους.
»Αλλο ένα παράδειγμα αφορά την παράνομη και καταστροφική αλιεία προστατευόμενων θαλάσσιων ασπόνδυλων ειδών ως εκλεκτά εδέσματα. Σύμφωνα με την έρευνα που υλοποιούμε τα τελευταία χρόνια για την εκτίμηση της έκτασης του προβλήματος στην Ελλάδα, τα δημοφιλέστερα προστατευόμενα είδη που διατίθενται ευρέως στα ελληνικά εστιατόρια είναι ο πετροσωλήνας, η μπουρού, η κοχύλα και ο λεγόμενος γόνος (δηλαδή υπομεγέθη ψάρια ή γαρίδες διαφόρων ειδών). Φανταστείτε ότι πριν από δύο χρόνια στα δημοφιλή παράνομα είδη συγκαταλεγόταν και η Πίνα, η οποία σήμερα κοντεύει να εξαφανιστεί για πάντα ως είδος. Ενα ακόμη είδος που οι επόμενες γενιές θα το βλέπουν μόνο σε φωτογραφία.
»Ο καταναλωτής μπορεί να θεωρηθεί σημαντικό μέρος του προβλήματος, καθώς είναι αυτός που ουσιαστικά χρηματοδοτεί, δημιουργεί την εμπορική αξία και επομένως ενεργοποιεί την παράνομη αλιεία. Εάν αλλάξουν οι καταναλωτές –και εδώ φυσικά παίζει σημαντικό ρόλο ο Τύπος–, θα μπορούσε να αντιστραφεί η όλη κατάσταση», καταλήγει η κ. Μήλιου.
Γιά να δούμε όμως ένα ακόμα παράδειγμα που αφορά τον αρνητικό αντίκτυπο κατανάλωσης παράνομων αλιευμάτων, σύμφωνα με στοιχεία που μας παρέθεσε:
«Η αλιεία του πετροσωλήνα είναι ιδιαίτερα καταστροφική, δεδομένου ότι το όστρακο αυτό ζει μέσα στους βράχους – εξ ου και η επιστημονική του ονομασία Lithophaga lithophaga. Οι δύτες για να τον ψαρέψουν χρησιμοποιούν σφυριά ή ακόμα και κομπρεσέρ, με τα οποία σπάνε τους βράχους μέσα στους οποίους ζουν οι πετροσωλήνες, προκαλώντας έτσι εκτεταμένη καταστροφή στα οικοσυστήματα της παράκτιας ζώνης. Επιπλέον, επειδή ο πετροσωλήνας για να φτάσει σε μέγεθος κατάλληλο για βρώση απαιτούνται πάνω από 50 χρόνια (ο μέσος ρυθμός ανάπτυξης του είδους ανέρχεται στα 0,2 cm/έτος), καθίσταται σχεδόν αδύνατη η αποκατάσταση του πληθυσμού τους εξαιτίας της εντατικής αλίευσης που υφίσταται, δεδομένου ότι το απόθεμά τους αντιμετωπίζει παράλληλα τόσο την πίεση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής όσο και των ανθρωπογενών επιπτώσεων στα παράκτια οικοσυστήματα. Ενα ακόμη όμως σημαντικότατο για την υγεία των ανθρώπων στοιχείο που οι καταναλωτές δεν γνωρίζουν είναι ότι είδη όπως ο πετροσωλήνας, ακριβώς επειδή χρειάζονται πολλές δεκαετίες για να αναπτυχθούν και να αποκτήσουν βρώσιμο μέγεθος, μπορούν να συσσωρεύσουν επικίνδυνες συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων (μόλυβδο, ψευδάργυρο, κάδμιο) αλλά και οργανοχλωρίων (PDB, DDT). Αυτό τα καθιστά επιβαρυντικά για την υγεία αυτών που τα καταναλώνουν».
Για επίλογο θα χρησιμοποιήσω την παρακάτω σαφέστατη πληροφορία από την ιστοσελίδα του «Αρχιπέλαγος»: «Τα ιχθυαποθέματα παγκοσμίως προβλέπεται να καταρρεύσουν μέχρι το 2048, εάν δεν σταματήσει άμεσα η υπερεκμετάλλευση των θαλασσών. Περισσότερο από το 65% των ιχθυαποθεμάτων στη Μεσόγειο θεωρείται ότι αλιεύεται πέρα από τα ασφαλή βιολογικά όρια» .
Είκοσι οκτώ χρονάκια μάς χωρίζουν από την εκτίμηση του χρόνου κατάρρευσης των ιχθυαποθεμάτων.
?Η εφαρμογή Fish4Life είναι ο οδηγός για τη βιώσιμη κατανάλωση θαλασσινών στην Ελλάδα και έχει στόχο να βοηθήσει τους καταναλωτές να γνωρίζουν ποια αλιεύματα είναι νόμιμα και ποια είναι αειφορικά. Eτσι, στην εφαρμογή, αναφέρονται τα προτεινόμενα ελάχιστα μεγέθη για το κάθε είδος αλιεύματος, καθώς και οι εποχές που προτείνεται να μην καταναλώνεται το κάθε είδος (περίοδος αναπαραγωγής)
