Στα βάθη των ελληνικών θαλασσών, μεταξύ 70 και 250 μέτρων, επιβιώνουν τα αρχαιότερα, πιο περίπλοκα και πιο παραγωγικά θαλάσσια οικοσυστήματα της Μεσογείου. Κάποια από τα κοράλλια των θαλασσών μας ξεπερνούν τα 7000 χρόνια σε ηλικία. Σήμερα όμως, η ανθρώπινη δραστηριότητα θέτει την επιβίωσή τους σε κίνδυνο.
Τα κοραλλιγενή ενδιαιτήματα έχουν χαρακτηριστεί ως “ένα μυστικό καλά κρυμμένο στα βαθιά νερά του Αιγαίου”. Αναπτύσσονται στα αμυδρώς φωτισμένα και δυσπρόσιτα νερά της μεσοφωτικής ζώνης (70-200 μέτρα βάθος), και, έτσι, παραμένουν μεταξύ των προστατευόμενων οικοτόπων που έχουν μελετηθεί ελάχιστα. Η μη επιβολή της ισχύουσας νομοθεσίας για την προστασία τους, θέτει την επιβίωση αυτών των, ιδιαίτερα ποικιλόμορφων και μεγάλης οικολογικής σημασίας, ενδιαιτημάτων σε μεγάλο κίνδυνο μη αναστρέψιμης καταστροφής, κυρίως εξαιτίας της αλιείας με μηχανότρατες.
Παρά την ύπαρξη σχετικής Ευρωπαϊκής και διεθνούς προστατευτικής νομοθεσίας, τα κοραλλιγενή ενδιαιτήματα απειλούνται διαρκώς από την αλιεία με συρόμενα εργαλεία (κυρίως μηχανότρατες), που εξακολουθεί να θεωρείται ‘νόμιμη’ στις περιοχές που αυτά βρίσκονται. Υπεύθυνες γι’ αυτήν την πραγματικότητα είναι οι εθνικές αρχές της Ελλάδας, και άλλων κρατών της Μεσογείου, που δεν τηρούν τις υποχρεώσεις τους σχετικά με την χαρτογράφηση και προστασία αυτών των απειλούμενων θαλάσσιων οικοσυστημάτων.
Η δράση “Προστατεύοντας τα Κοραλλιγενή Οικοσυστήματα του Αιγαίου” εντάσσεται στους βασικούς άξονες δράσης του Ινστιτούτου Αρχιπέλαγος με στόχο τον τερματισμό της συνεχιζόμενης καταστροφής αυτών των ευάλωτων οικοτόπων. Υλοποιείται σε συνεργασία με την διεθνή περιβαλλοντική οργάνωση Oceana, το Τμήμα Επιστημών Ζωής του Πανεπιστημίου του Essex, το Περιφερειακό Κέντρο Δράσης των Ηνωμένων Εθνών για τη Μεσόγειο (UNEP/MAP-SPA RAC) και το Εργαστήριο Φυσικής Γεωγραφίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου της Αθήνας, με την υποστήριξη του Pure Ocean Fund. Επιπλέον, ανεκτίμητη είναι και η ενεργός συμμετοχή των ντόπιων αλιέων των νησιών του Αιγαίου σε αυτό το σημαντικό εγχείρημα.
Τα κοραλλιγενή ενδιαιτήματα ανήκουν στα πλέον σημαντικά σημεία ενδιαφέροντος βιοποικιλότητας στη Μεσόγειο. Φιλοξενούν περισσότερα από 1700 θαλάσσια είδη και αποτελούν βασικούς τόπους αναπαραγωγής για εμπορικά είδη ψαριών και για ασπόνδυλους οργανισμούς. Η δομική τους ετερογένεια επιτρέπει τη συνύπαρξη συνόλων σπόγγων, ανθόζωων, βρυόζωων, υδρόζωων, και πολλών άλλων οργανισμών.
Οι κοραλλιγενείς σχηματισμοί είναι ενδημικοί στη Μεσόγειο. Δημιουργούνται από ασβεστολιθικά ροδοφύκη, που δημιουργούν ένα πολύπλοκο ενδιαίτημα από ανθρακικό ίζημα για μεγάλο αριθμό θαλάσσιων ειδών. Κατά την -χιλιάδων ετών- διάρκεια σχηματισμού αυτού του ασβεστολιθικού περιβάλλοντος, δημιουργείται ένα φυσικό μνημείο εξαιρετικής περιβαλλοντικής σημασίας.
Στο πλαίσιο παλαιότερων ερευνών στο Αιγαίο, χρονολογήθηκαν κοραλλιγενείς σχηματισμοί που ξεπερνούν τα 7.000 έτη σε ηλικία. Ο εξαιρετικά αργός ρυθμός ανάπτυξής τους, λιγότερο από 1mm το χρόνο, σε συνδυασμό με τις ολοένα αυξανόμενες ανθρωπογενείς επιδράσεις, συνεπάγονται ότι τυχόν καταστροφή τους θα είναι ανεπανόρθωτη. Τα διαθέσιμα στοιχεία κατανομής τους αφορούν μόλις το 30% των Μεσογειακών ακτών, ενώ συνήθως αφορούν βάθη μεταξύ 10 και 50 μέτρων. Τα ενδιαιτήματα, όμως, που βρίσκονται μεταξύ 50 και 200 μέτρων, τα πιο κοινά στις ελληνικές θάλασσες, έχουν μελετηθεί ελάχιστα και η κατανομή τους είναι, σε μεγάλο βαθμό, άγνωστη.
Το Ινστιτούτο Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος» στοχεύει, μέσω μιας πολυεπίπεδης προσέγγισης, να σταματήσει την αλόγιστη καταστροφή αυτών των σημαντικών οικοσυστημάτων συνδυάζοντας τις παρακάτω δράσεις:
Μία βασική προϋπόθεση της αποτελεσματικής διαχείρισης και προστασίας αυτών των σημείων ενδιαφέροντος βιοποικιλότητας είναι η δημιουργία χαρτών ακριβείας στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου. Η επιβολή ζωνών απαγόρευσης της αλιείας με μηχανότρατα, το πλέον απαραίτητο και επείγον μέτρο προστασίας αυτών των ευάλωτων οικοσυστημάτων, είναι αδύνατη χωρίς την ύπαρξη τέτοιων χαρτών. Οι έως τώρα έρευνες δεν κατέληξαν ποτέ στην απαραίτητη χαρτογράφηση, παρά μόνο στη συλλογή (μεγάλης κλίμακας) δεδομένων για επιλεγμένες περιοχές της Μεσογείου. Η έλλειψη γνώσης αναφορικά με την κατανομή αυτών των προστατευόμενων οικοσυστημάτων είναι γεγονός, ιδίως στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου και των ελληνικών θαλασσών.
Η πολυετής προκαταρκτική έρευνα του Ινστιτούτου Αρχιπέλαγος, καθώς και η ανταλλαγή πληροφοριών με τις τοπικές κοινωνίες, κατέληξαν σε πιθανά σημεία ύπαρξης κοραλλιγενών οικοτόπων, των οποίων η χαρτογράφηση αποτελεί επιτακτική ανάγκη. Το Αρχιπέλαγος σχεδίασε και εφαρμόζει μία τεχνική ταχείας χαρτογράφησης με τη χρήση multi-beam sonar, scanner βιομάζας και έρευνες με εξ’ αποστάσεως Χειριζόμενο Όχημα (ROV), ώστε να εντοπιστούν και να αποτυπωθούν με ακρίβεια αυτά τα οικοσυστήματα στην ευρύτερη περιοχή του Αιγαίου και των ελληνικών θαλασσών.
Η αποτελεσματική προστασία αυτών τα οικοσυστημάτων, που αποτελούν σημεία ιδιαίτερου ενδιαφέροντος βιοποικιλότητας, απαιτεί τη διενέργεια πλήρους οικολογικής αξιολόγησης με στόχο την κατανόηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους. Ένας από τους βασικούς στόχους του Ινστιτούτου Αρχιπέλαγος είναι η αναγνώριση των προστατευόμενων και ευάλωτων ειδών που διαβιούν στα κοραλλιγενή ενδιαιτήματα. Σε περιοχές και οικοσυστήματα που έχουν ερευνηθεί ελάχιστα, είναι πολύ μεγάλη η πιθανότητα ανακάλυψης νέων ή αταξινόμητων ειδών.
Το πιο επείγον ζήτημα, σχετικά με την προστασία των κοραλιγενών οικοσυστημάτων, που πρέπει να αντιμετωπιστεί, είναι η τεράστιας έκτασης καταστροφή που προκαλείται από την αλιεία με μηχανότρατες, που παραμένει αρρύθμιστη αναφορικά με τα αποτελεσματικά μέτρα προστασίας των ανεπαρκώς χαρτογραφημένων οικοσυστημάτων. Επείγουσα προτεραιότητα του Ινστιτούτου Αρχιπέλαγος είναι η προώθηση της εφαρμογής και αποτελεσματικής επιβολής ζωνών απαγόρευσης της χρήσης μηχανότρατας, ώστε να προστατευθούν τα κοραλλιγενή οικοσυστήματα από περαιτέρω καταστροφή.
Τα αποτελέσματα της έρευνας που διεξάγει το Αρχιπέλαγος με τους συνεργάτες του γνωστοποιούνται στους φορείς χάραξης πολιτικής και λήψης αποφάσεων σε εθνικό , Ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, με σκοπό την προώθηση νομοθετικών προσπαθειών προστασίας σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο στο χώρο της Μεσογείου. Ο άμεσος στόχος μας είναι να θέσουμε τα επιστημονικά θεμέλια για την περαιτέρω υποστήριξη θέσεων χάραξης πολιτικής, ώστε να δημιουργηθούν οι πρώτες ζώνες απαγόρευσης χρήσης μηχανότρατας σε κοραλλιγενή ενδιαιτήματα στο Αιγαίο Πέλαγος.
Οι συνεχιζόμενες προσπάθειες του Ινστιτούτου Αρχιπέλαγος για την προστασία των θαλασσών βασίζονται στην ενεργό στήριξη των τοπικών κοινωνιών. Ο ρόλος των αλιέων των νησιών του Αιγαίου είναι ανεκτίμητος. Εδώ και περίπου 15 χρόνια, έχει αναπτυχθεί μεταξύ αυτών και του Αρχιπελάγους μία σχέση αμοιβαίας εμπιστοσύνης και συνεργασίας για την ανταλλαγή πληροφοριών, στα πλαίσια του κοινού σκοπού αποτροπής της καταστροφής των κοραλλιγενών οικοσυστημάτων, αλλά και για την αντιμετώπιση διαφόρων άλλων καταστρεπτικών αλιευτικών πρακτικών, πριν να είναι πολύ αργά. Αξιοποιώντας την τοπική περιβαλλοντική γνώση των αλιέων, καταφέραμε να εντοπίσουμε, μέσω της συμμετοχικής χαρτογράφησης (participatory GIS), ανέγγιχτα κοραλλιγενή οικοσυστήματα.
Με σκοπό την ευαισθητοποίηση και συμμετοχή των πολιτών σε αυτή τη σημαντική δράση, το Αρχιπέλαγος επιδιώκει την ανάδειξη της ανάγκης προστασίας αυτών των μοναδικών οικοσυστημάτων σε τοπικό, εθνικό, Ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Με στοχευμένα άρθρα, βίντεο και δημοσιεύσεις στα μέσα μαζικής ενημέρωσης αλλά και στα κοινωνικά δίκτυα, σκοπεύουμε να αποκαλύψουμε την μοναδική ομορφιά αυτών των ευάλωτων οικοσυστημάτων, να αναδείξουμε την αξία προστασίας τους και να γνωστοποιήσουμε τους κινδύνους που τα απειλούν.
Οι ερευνητές του Αρχιπελάγους συνεργάζονται στενά με τους ντόπιους ψαράδες και ανταλλάσσουν πληροφορίες για τα κοραλλιγενή ενδιαιτήματα
